Przełącz podsekcję Historia
Polityka
Przełącz podsekcję Polityka
Geografia
Przełącz podsekcję Geografia
Gospodarka
Przełącz podsekcję Gospodarka
Demografia
Przełącz podsekcję Demografia
Siły zbrojne
Oświata
Służba zdrowia
Kultura
Przełącz podsekcję Kultura
Zobacz też
Uwagi
Przypisy
Linki zewnętrzne
Włochy

Artykuł
Dyskusja
Czytaj
Edytuj
Edytuj kod źródłowy
Wyświetl historię

Narzędzia
Na mapach: 42,5°N 12,5°E (mapa)
Ten artykuł dotyczy państwa. Zobacz też: inne znaczenia. Na tę stronę wskazuje także przekierowanie „Italia”. Zobacz też: Italia (ujednoznacznienie)
Republika Włoska
Repubblica Italiana
Flaga
Godło Włoch
Flaga Godło
Hymn:
1:39
Il Canto degli Italiani
(Pieśń Włochów)
Położenie Włoch
Konstytucja
Konstytucja Włoch

Język urzędowy
włoski[a]

Stolica
Rzym

Ustrój polityczny
demokracja

Typ państwa
republika parlamentarna

Głowa państwa
prezydent Sergio Mattarella

Szef rządu
premier Giorgia Meloni

Powierzchnia
• całkowita
• wody śródlądowe

302 072,84[1] km²
2,36%

Liczba ludności (2023)
• całkowita
• gęstość zaludnienia

58 850 717[2]
200,23 osób/km²

PKB (2018)
• całkowite
• na osobę

2182 mld[3] USD
35 914[3] USD

PKB (PSN) (2018)
• całkowite
• na osobę

2400 mld[3] dolarów międzynar.
39 500[3] dolarów międzynar.

Waluta
1 euro = 100 eurocentów (EUR, €)

Zjednoczenie
zjednoczenie Włoch
17 marca 1861

Religia dominująca
katolicyzm

Strefa czasowa
UTC +1 – zima
UTC +2 – lato

Kod ISO 3166
IT

Domena internetowa
.it

Kod samochodowy
I

Kod samolotowy
I

Kod telefoniczny
+39

Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach

Zdjęcie satelitarne Włoch
Włochy, Republika Włoska (wł. Italia, Repubblica Italiana) – państwo położone w Europie Południowej, głównie na Półwyspie Apenińskim, będące członkiem Unii Europejskiej oraz wielu organizacji, m.in.: ONZ, NATO, należące do grupy siedmiu najbardziej uprzemysłowionych i bogatych państw świata – G7.

Nazwa państwa
Nazwa Włochy pochodzi od celtyckiego plemienia Wolków zamieszkującego w starożytności tereny południowej Francji (prowincji Gallia Narbonensis). W językach germańskich nazwa tego ludu przyjęła się jako Walh („obcy”). Następnie została ona zapożyczona przez polszczyznę w formie Wałch lub Wołch, która na zasadzie przestawki fonetycznej przybrała formę Włoch. Wkrótce Włochami zaczęto określać mieszkańców całego Półwyspu Apenińskiego. Z kolei formą wyrazu Włoch w liczbie mnogiej nazwano państwo zajmujące ten półwysep. Nazwa bałkańskiej grupy etnicznej – Wołochów – ma tę samą etymologię.

Nazwa Włochy lub podobne używana jest w polszczyźnie oraz w językach łużyckich (Włóska, Włoska), a historycznie także w czeskim (Vlachy). W innych językach nazwa Włoch (m.in. po włosku) jest wyrażona mniej lub bardziej przekształconą formą nazwy Italia. W Polsce termin ten jest również powszechnie używany, lecz najczęściej jako określenie terenu dzisiejszych Włoch w starożytności[4].

Historia
Osobny artykuł: Historia Włoch.
W epoce żelaza tereny Włoch zamieszkiwali Ligurowie i Sykulowie, a także liczne inne plemiona italskie, celtyckie i iliryjskie. W okresie starożytności tereny Włoch znalazły się pod panowaniem Rzymian. Przed okresem rzymskim tereny Włoch były zamieszkiwane przez Fenicjan i Greków. Od średniowiecza do Risorgimento, pomimo że Półwysep Apeniński był spójny pod względem językowym i kulturowym, jego historia składała się z dziejów niezależnych republik i księstw oraz obcych posiadłości i stref wpływów. W 1861 roku doszło do zjednoczenia ziem włoskich, w wyniku którego powstało Królestwo Włoch, na którego tronie zasiadł Wiktor Emanuel II. W początkach XX wieku Włochy stały się państwem faszystowskim.

II wojna światowa
Osobny artykuł: Włochy w czasie II wojny światowej.
Podczas drugiej wojny światowej Benito Mussolini postanowił zachować neutralność. Nie był do końca przekonany, czy się przyłączyć do wojny, lecz sukcesy Trzeciej Rzeszy przekonały go, by szybko działać, gdyż kolonie francuskie i brytyjskie (np. Algieria, Tunezja, Egipt czy Indie) zostaną szybko zdobyte. Dlatego 10 czerwca 1940 roku Włochy dołączyły do wojny po stronie Niemiec. We wrześniu tego roku Królestwo Włoch, Trzecia Rzesza oraz Cesarstwo Wielkiej Japonii podpisały tzw. pakt trzech. 28 października, po drugim arbitrażu wiedeńskim, głównie na skutek chęci zrealizowania idei przywrócenia Cesarstwa Rzymskiego, Mussolini i jego wojska wkroczyły do Grecji. Włoski atak został odparty, a Grecy do końca grudnia 1940 roku zajęli połowę Albanii. W tym samym czasie w Afryce Włosi zostali zepchnięci aż do El Agheila. W lutym przybył Afrika Korps pod dowództwem Erwina Rommla. Punktem zwrotnym kampanii afrykańskiej była II bitwa pod El Alamein. W lipcu 1943 roku alianci desantowali się na Sycylii, a w maju 1945 Włochy zostały zdobyte.

Upadek monarchii
Po II wojnie światowej w referendum konstytucyjnym Włosi opowiedzieli się za zmianą ustroju państwa na republikę, na której czele stoi prezydent Włoch.

Polityka
Ustrój
Osobny artykuł: Ustrój polityczny Włoch.
Ustrój demokratyczny, republika z dwuizbowym parlamentem (kadencja pięcioletnia):

Izbą Deputowanych (400 miejsc)
Senatem (200 miejsc + senatorowie dożywotni).
Obie izby parlamentu wybierane są w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, w głosowaniu tajnym. Jest 27 sztucznie wytyczonych okręgów w wyborach do Izby Deputowanych, a w wyborach do Senatu okręgami są regiony.

Głową państwa jest Prezydent Republiki wybierany na 7-letnią kadencję przez Zgromadzenie Narodowe – wspólnie obradujące obie izby parlamentu, wraz z reprezentantami regionów (1 z Valle d’Aosta, z pozostałych 19 regionów po 3).

Ustrój państwa można określić jako odmianę systemu parlamentarnego, w której wzmocniono jednak rolę prezydenta – dysponuje on na przykład swobodnym prawem desygnowania premiera – co jest istotne w systemie wielopartyjnym; w przypadku dymisji rządu może jej nie przyjąć i rozwiązać parlament.

System polityczny panujący we Włoszech powszechnie zaliczany jest do mało stabilnych. Zaprzysiężony w październiku 2022 rząd Giorgii Meloni jest 68. rządem po zakończeniu II wojny światowej[5].

Włoski system partyjny
Osobny artykuł: Partie polityczne Włoch.
Włoski system należy do wielopartyjnych. Scena polityczna jest mocno rozdrobniona, jednak aktualnie najważniejsze partie skoncentrowane są w dwóch obozach – rządzącej koalicji centroprawicowej, w skład której wchodzą Bracia Włosi, Liga (wł. Lega), Forza Italia i mniejsi sojusznicy oraz w pozostającej w opozycji do rządu koalicji centrolewicowej złożonej z Parti Demokratycznej (wł. Partito Democratico) i pomniejszych sojuszników. W parlamencie zasiadają także przedstawiciele antyestablishmentowego Ruchu Pięciu Gwiazd, liberalnej Akcji – Italia Viva.

Przywódcy Włoch
Osobne artykuły: królowie Włoch, premierzy Włoch i prezydenci Włoch.
Geografia

Rzym
Neapol
Salerno
Bari
Tarent
Florencja
Livorno
Bolonia
Turyn
Genua
Mediolan
Werona
Wenecja
Triest
Mesyna
Palermo
Syrakuzy
Katania
Reggio di Calabria
Sassari
Cagliari
Savona
La Spezia
Brindisi
Gela
Oristano
Capoterra
Morze
Tyrreńskie
Morze
Jońskie
Morze
Adriatyckie
Morze Śródziemne
Pad
SARDYNIA
SYCYLIA
KORSYKA
(FR.)
Wyspy
Toskańskie
Wyspy
Liparyjskie
Ustica
Egady
Pantelleria
Wyspy
Pelagijskie
Asinara
Ischia
Wyspy
Poncjańskie
Mont
Blanc
TUNEZJA
ALGIERIA
F
R
A
N
C
J
A
SZWAJCARIA
AUSTRIA
SŁOWENIA
WĘGRY
CHORWACJA
BOŚNIA
I
HERCEGOWINA
S
E
R
B
I
A
CZARNO-
GÓRA
A
L
B
A
N
I
A
San Marino
Watykan
MALTA
Monako

Wybrzeże Amalfitańskie

Lago di Garda
Osobny artykuł: Geografia Włoch.
Państwo leżące w Europie Południowej, posiadające na swoim terytorium dwie enklawy: San Marino na północy i Watykan na terenie stolicy kraju, Rzymu. Włochy cech**e wyżynny i górzysty krajobraz. Praktycznie cały kraj reprezentuje klimat podzwrotnikowy i roślinność śródziemnomorska.

Całkowita granica lądowa Włoch wynosi 1932,2 km. Sąsiadują z Francją – 488 km granicy, Szwajcarią – 740 km, Austrią – 430 km i Słowenią – 232 km. Wewnątrz terytorium Włoch znajdują się ponadto dwa państwa enklawy: San Marino (39 km granicy) i Watykan (3,2 km). Wyspy Pelagijskie to skrawek włoskiego terytorium położony blisko kontynentu Afryki, pod względem fizycznogeograficznym należący do tej części świata. Linia brzegowa jest dość dobrze rozwinięta, długość wybrzeża wynosi aż 7600 km. Oblewają je wody kilku akwenów Morza Śródziemnego: Morze Liguryjskie, Morze Tyrreńskie, Morze Jońskie i Morze Adriatyckie. Zachodnie wybrzeże półwyspu jest rozczłonkowane wieloma zatokami (Gaecka, Neapolitańska, Salerno) i skalistymi przylądkami. Na północy i południu wybrzeże jest przeważnie górzyste, zaś w części środkowej – nizinne. Wybrzeże wschodnie, adriatyckie jest w większości wyrównane z wąskim pasem nizin nadmorskich, na południowym wschodzie leży szeroka Zatoka Tarencka i nizinny Półwysep Salentyński. Łączna powierzchnia wysp włoskich wynosi około 50 tys. km² (1/6 pow. kraju), największe z nich to Sycylia (25,4 tys. km²) i Sardynia (23,8 tys. km²). Górzysta Sycylia, oddzielona od Półwyspu Apenińskiego wąską Cieśniną Mesyńską, stanowi przedłużenie Apeninów.

Na obszarze Włoch znajdują się dwa łańcuchy górskie, są to Alpy na północy i Apeniny ciągnące się niemal całej długości Półwyspu Apenińskiego, którego nazwa wzięła się od tychże gór. Alpy stanowią wygięty ku północy łuk, którym biegnie północna granica Włoch. Góry i wyżyny stanowią około 77% powierzchni kraju. Najwyższym punktem Włoch jest Monte Bianco di Courmayeur (4748 m n.p.m.), położony w najwyższym masywie Europy – Mont Blanc.

Duża rozciągłość południkowa kraju, równoleżnikowy (Alpy) i południkowy (Apeniny) przebieg łańcuchów górskich, stanowiących bariery klimatyczne, oraz bliskość Afryki – powodują znaczne zróżnicowanie klimatu. Włochy niemal w całości leżą w strefie klimatu podzwrotnikowego, w jego śródziemnomorskim typie, wyjątek tu stanowi centralna część Niziny Padańskiej, gdzie większy wpływ ma kontynentalizm. Klimat umiarkowany występuje w pasie Alp, gdzie charakterystyczną cechą jest występowanie piętrowości klimatycznej. Wysoko w Alpach panuje górska odmiana klimatu, a w najwyższych partiach – typowy klimat alpejski o cechach zbliżonych do subpolarnego.

Terytorium Włoch należy do zlewiska Morza Adriatyckiego, Tyrreńskiego oraz Liguryjskiego i Jońskiego. Sieć rzeczna Włoch jest gęsta, zwłaszcza w części północnej, odwadnianej przez Pad – najdłuższą rzekę Włoch (652 km). Pad na długości około 600 km płynie przez Nizinę Padańską, gdzie jest zasilany zasobnymi w wodę dopływami alpejskimi (Ticino, Adda, Oglio i inne) oraz apenińskimi (najdłuższy Tanaro). Z Alp do Morza Adriatyckiego spływa także Adyga (długość 410 km) i Piawa. Na Półwyspie Apenińskim i wyspach rzeki są krótkie, o wysokich jesienno-zimowych stanach wód i bardzo niskich w okresie letnim. Podczas lata część z nich całkowicie wysycha. Najdłuższe rzeki Półwyspu Apenińskiego to: Tyber (405 km), Arno, Reno, Ombrone i Volturno, Sycylii – Salso, Sardynii – Tirso.

Podział administracyjny
Osobny artykuł: Regiony Włoch.
Włochy podzielone są na 20 regionów (5 z nich na prawach szczególnych), 107 prowincji (z których 2 są autonomiczne) i 8092 gminy. Regiony:

Nazwa polska Nazwa włoska Stolica Ludność (2021)[6] Powierzchnia (km²)[1]

Abruzja Abruzzo L’Aquila 1 258 256 10 831,84
Apulia Puglia Bari 3 926 931 19 540,90
Basilicata Basilicata Potenza 547 579 10 073,32
Emilia-Romania Emilia-Romagna Bolonia 4 445 549 22 452,78
Friuli-Wenecja Julijska Friuli-Venezia Giulia Triest 1 198 753 7924,36
Kalabria Calabria Catanzaro 1 877 728 15 221,90
Kampania Campania Neapol 5 679 759 13 670,95
Lacjum Lazio Rzym 5 720 796 17 232,29
Liguria Liguria Genua 1 509 805 5416,21
Lombardia¹ Lombardia Mediolan 9 966 992 23 863,65

Marche

Marche Ankona 1 501 406 9401,38
Molise Molise Campobasso 296 547 4460,65
Piemont Piemonte Turyn 4 273 210 25 387,07
Sardynia Sardegna Cagliari 1 598 225 24 100,02
Sycylia Sicilia Palermo 4 840 876 25 832,39
Toskania Toscana Florencja 3 668 333 22 987,04
Trydent-Górna Adyga Trentino-Alto Adige/Südtirol Trydent 1 078 460 13 605,50
Umbria Umbria Perugia 865 013 8464,33
Dolina Aosty Valle d’Aosta/Vallée d’Aoste Aosta 123 895 3260,90
Wenecja Euganejska Veneto Wenecja 4 852 453 18 345,35
¹ Do regionu Lombardia należy także włoska eksklawa w Szwajcarii o nazwie Campione d’Italia.

Miasta
Osobny artykuł: Miasta we Włoszech.
Koloseum w Rzymie
Mediolan
Rzym Mediolan
Neapol
Turyn
Neapol Turyn
Palermo
Genua
Palermo Genua
Cagliari
Wenecja
Cagliari Wenecja
Do najludniejszych miast włoskich należy Rzym, Mediolan oraz Neapol.

Lp. Miasto Ludność Region
1990 2001 2004 2019 [2]
1. Rzym 2 775 250 2 546 804 2 553 873 2 856 133 Lacjum
2. Mediolan 1 369 231 1 256 211 1 299 439 1 378 689 Lombardia
3. Neapol 1 067 365 1 004 500 995 171 959 188 Kampania
4. Turyn 962 507 865 263 902 255 875 698 Piemont
5. Palermo 698 556 686 722 675 277 663 401 Sycylia
6. Genua 678 771 610 307 605 084 578 000 Liguria
7. Bolonia 404 378 371 217 374 425 390 636 Emilia-Romania
8. Florencja 403 294 356 118 368 059 378 839 Toskania
9. Bari 342 309 316 532 314 166 320 862 Apulia
10. Katania 333 075 313 110 305 773 311 584 Sycylia
Gospodarka
Osobny artykuł: Gospodarka Włoch.
Według danych z 2014 r. Włochy są ósmą gospodarką świata i czwartą gospodarką Europy[7].

Włochy zajmują pierwsze miejsce na świecie w produkcji win (zaraz po nich jest Francja); duży udział mają też w zbiorze winogron. Kraj jest wysoko rozwinięty. Górnictwo odgrywa coraz mniejszą rolę z powodu wyczerpania złóż. Największe znaczenie ma przemysł środków transportu. Istotny jest przemysł motoryzacyjny – Włosi produkują między innymi samochody marki Fiat, Ferrari, Maserati, Iveco, Lancia, Alfa Romeo, Pagani i Lamborghini, jak również wysokiej klasy motocykle Ducati. Duży udział w gospodarce Włoch ma rolnictwo i przetwórstwo żywności, przemysł odzieżowy, a także branża turystyczna.

Turystyka

Sardynia
W 2015 roku kraj ten odwiedziło 50,7 mln turystów (4,4% więcej niż w roku poprzednim), generując dla niego przychody na poziomie 39,449 mld dolarów. Tym samym Włochy znalazły się na 5. miejscu na świecie pod względem liczby przybywających turystów i na 7. miejscu pod względem przychodów z turystyki[8].

Na potrzeby obsługi ruchu turystycznego zbudowano ogromną liczbę obiektów noclegowych, restauracji i barów, a coroczne wydatki promocyjne i reklamowe wynoszą ponad 230 mln euro. Baza noclegowa osiągnęła 2 mln łóżek w obiektach o rozmaitym standardzie. Włochy jako jeden z nielicznych krajów basenu Morza Śródziemnego przez cały rok czerpie dochody z turystyki. W sezonie wakacyjnym ruch turystyczny skupia się wokół miejscowości nadmorskich i jezior (głównie jezioro Garda, jezioro Como i jezioro Maggiore), natomiast zimą chętnie odwiedzane są alpejskie kurorty narciarskie. Przez cały rok trwa także turystyka miejska. Tylko trzy włoskie miasta: Rzym, Wenecję i Mediolan każdego roku odwiedza po 7 milionów turystów[9]

Demografia
Osobny artykuł: Demografia Włoch.
(I 2023)
Liczba ludności 58 850 717
kobiety 30 101 358
mężczyźni 28 749 359
Ludność według wieku (I 2008)
0 – 14 lat 14,1%
15 – 64 lat 65,9%
ponad 64 lata 20,0%
w tym: ponad 80 lat 5,5%
Społeczeństwo
Przyrost naturalny –0,12‰
Współczynnik urodzeń 9,5 urodzeń na 1000 mieszkańców
Współczynnik zgonów 9,6 zgonów na 1000 mieszkańców
Włochy należą do najludniejszych państw Europy (czwarte miejsce na kontynencie) o wysokiej, lecz zróżnicowanej gęstości zaludnienia. Na 1 km² przypada średnio prawie 200 osób, ale w niektórych regionach wskaźnik ten jest znacznie wyższy, np. w Lombardii wynosi on ok. 388 mieszk./km², w Ligurii – 291, w Lacjum – 303, a w Kampanii – nawet 425. Wyraźnie słabiej zaludnione są obszary na południu: Basilicata – tylko 60 mieszk./km², a Moliza – 73; wysoką gęstość zaludnienia ma zaś Apulia – 209 osób na km². Najrzadziej zaludniona jest wysokogórska Dolina Aosty – 38. Z dwóch głównych wysp Sycylię zasiedla 195 mieszk./km², a Sardynię zaledwie 68 mieszk./km².

Rzym
Włochy, mające niegdyś jeden z wyższych wskaźników przyrostu naturalnego w Europie, od piętnastu lat borykają się z przewagą zgonów nad urodzeniami. W 2015 wskaźnik urodzeń na 1000 mieszkańców wyniósł 8,74, zaś zgonów 10,19[10], co dało naturalny ubytek ludności na poziomie 0,4 promila. Obecnie dzięki imigrantom przybywającym z różnych stron świata pragnących zalegalizować swój pobyt, liczba ludności kraju ciągle wzrasta. W 2017 przekraczała 60 mln[2]. Dzięki znacznemu postępowi medycyny oraz opieki zdrowotnej Włochy szczycą się jednym z najniższych wskaźników śmiertelności niemowląt, który spadł poniżej 5 na 1000 urodzeń żywych (3,29 na 1000 urodzeń, 3,49 dla chłopców i 3,08 dla dziewcząt[10]) oraz najdłuższym – po Szwecji przeciętnym trwaniem życia spośród wszystkich krajów UE; mężczyźni żyją średnio 78,5 lat, zaś kobiety 82,7 lat (dane z 2003 roku).

Struktura wiekowa ludności wykazuje szybki wzrost udziału ludności starszej niż 65 lat (poprodukcyjnej) i jednocześnie spadek udziału dzieci i młodzieży w ogólnym zaludnieniu kraju. W 2003 roku osoby mające 19 lat i mniej stanowiły 18,9% ogółu mieszkańców, od 20 do 39 lat – 29,7%, w wieku od 40 do 64 lat – 32,4% i w wieku 65 lat i powyżej aż 19,0%.

W 2009 roku około 21,1% Włoszek w wieku 40–44 lat nie miało potomstwa (w 1990 było to nieco ponad 10%), w 2009 u mężczyzn w tym samym wieku odsetek ten wyniósł 30,8%[11]. Według szacunków z 2015 roku na jedną kobietę przypadało 1,43 narodzonego dziecka; pod tym względem Włochy zajęły 208. miejsce na świecie[10].

W 2014 roku bezrobocie wyniosło 12,7% społeczeństwa, w 2013 – 12,2%[10].

Struktura zatrudnienia była następująca (w procentach; dane za lata 2003/1990): przemysł 24,6/26,8, budownictwo 6,9/7,3, handel 15,4/14,8, transport i łączność 6,2/5,9, rolnictwo, leśnictwo i rybołówstwo 4,8/8,3, inne działy gospodarki 42,1/36,9.

Włochy należą do krajów o najwyższym w świecie poziomie edukacji, czego przejawem jest bardzo duża liczba studentów wynosząca w 2003 roku 1,86 mln, czyli 32,6 na tysiąc mieszkańców; w największych ośrodkach akademickich jak Rzym, Mediolan, Turyn, Neapol, Padwa czy Bolonia z najstarszym uniwersytetem na świecie studiuje po kilkadziesiąt tysięcy osób. W tym samym roku użytkownikami komputerów było 15,7 mln osób.

Wskaźnik urbanizacji rośnie powoli ze względu na ostre tempo wyludniania się największych miast i przenoszeniem się ludności na przedmieścia – formalnie wiejskie. Statystyka włoska ponadto nie publikuje oficjalnych danych o zespołach miejskich, tylko o gminach w ich ścisłych granicach administracyjnych, niezależnie od statusu prawnego. W 2003 roku w miastach mieszkało prawie 68% ludności, przy czym wskaźnik koncentracji ludności w największych miastach jest wyraźnie mniejszy niż w innych podobnej wielkości krajach Unii. Od połowy lat 80.XX w. Włochy notują znaczny napływ imigrantów, głównie z Albanii (Apulia), krajów arabskich północnej Afryki oraz Ameryki Południowej, którzy zasiedlili zwłaszcza Rzym i jego peryferia oraz okolice Mediolanu i Turynu, a także inne miasta na północy kraju. Liczba imigrantów w 2003 roku wyniosła 1,126 mln, czyli 2% ludności, z czego około 32 tysiące stanowili Polacy. Wspomniana migracja ludności większych miast jest bardzo ciekawym zjawiskiem powodującym – niekiedy drastyczny – spadek zaludnienia głównych miast na rzecz osiedli podmiejskich.

Imigranci
Włochy dopiero w latach 80. XX wieku stały się krajem będącym celem wielu imigrantów. Obecnie nielegalna imigracja stanowi duży problem dla rządu włoskiego, bowiem kraj ten posiada linię brzegową o długości 7600 km, którą trudno jest zupełnie uszczelnić. Każdego roku przybywają tutaj tysiące imigrantów z Afryki, Chin, Indii, Turcji, Filipin, Albanii i innych. Dziesiątki ludzi ginie podczas ciężkiej morskiej przeprawy. W samym roku 2005 do Włoch przybyło około 1 miliona nielegalnych imigrantów. W sumie na wyżej wymienione państwa przypada 38% spośród ogółu przyznanych pozwoleń na stały pobyt.

Duży wpływ na liczbę imigrantów przybywających do Włoch mają uchodźcy; takie wydarzenia jak konflikty na Bałkanach czy w basenie Morza Śródziemnego nie pozostają bez wpływu na ruchy imigracyjne. W 2005 roku zanotowano 95 500 wniosków o azyl. W obecnych czasach coraz większy napływ ludności napływa tutaj z takich krajów jak: Afganistan, Iran czy Irak. Oczywistym wydaje się fakt, iż sprawa imigracji legalnej i nielegalnej będzie ciągle powracać, ponieważ mimo że obecnie imigranci stanowią około 2,5% społeczeństwa włoskiego, ich liczba ciągle rośnie. W 2007 włoski rząd oszacował, że w kraju żyje już ponad 1 milion muzułmanów. Innymi licznymi grupami imigrantów mieszkających we Włoszech są: obywatele dawnej Jugosławii (800 tys.), Albańczycy (~500 tys.), Azjaci (360 tys.), Rumuni (320 tys.), ludność z Europy Wschodniej (300 tys.), ludność z Ameryki Południowej (280 tys.), Afrykańczycy (220 tys.), Francuzi (180 tys.), Chińczycy (140 tys.), Ukraińcy (107 tys.), Niemcy (100 tys.), Polacy (60 tys.) oraz pozostałe grupy ludzi, których liczba ogółem szacowana jest na około 270 tys.

W 2015 najliczniejszą grupę uchodźców napływających do Włoch stanowili Syryjczycy, Libańczycy oraz Erytrejczycy, podstawowym motywem emigracji jest wojna i przemoc w kraju rodzimym[12].

Religia
Osobny artykuł: Religia we Włoszech.

Bractwo Najświętszego Sakramentu, Barletta
Prawie całą ludność stanowią katolicy – 87,6% (licząc wszystkich ochrzczonych), z których niewielu regularnie praktykuje. Przez długi czas o stanie praktyk religijnych obowiązywały dane, że około 30% Włochów uczestniczy w niedzielnych nabożeństwach przynajmniej raz w tygodniu, a kolejne 20% przynajmniej raz w miesiącu. Dane te pochodziły z ośrodków sondażowych, w których respondenci sami określali własne zaangażowanie religijne. Jednakże badania przeprowadzone przez Patriarchat Wenecji w 619 kościołach wykazały, że jedynie 15% wiernych każdej niedzieli uczestniczy we mszach, a 8% przynajmniej raz w miesiącu, co daje razem 23%[13]. W północnej części kraju (włoski Tyrol) żyje kilkadziesiąt tysięcy protestantów, a w całym kraju około 650 tysięcy (1,1%), głównie zielonoświątkowców. Pozostałymi największymi wspólnotami chrześcijańskimi są prawosławni (2,3%) i Świadkowie Jehowy (0,7%). Napływ imigrantów z Albanii i krajów arabskich spowodował wzrost liczby muzułmanów do 1,5 miliona (2,4%), a ich skupiskami są Apulia, Basilicata, Rzym, Genua i Mediolan. Coraz liczniejsi stają się także wyznawcy religii wschodnich, głównie sikhizmu, hinduizmu i buddyzmu (łącznie 0,7%). Ponadto w Rzymie i Mediolanie mieszkają znaczniejsze grupy wyznawców judaizmu – w sumie w całych Włoszech 44 tysiące[14]. 3,4 miliona Włochów (5,8%) formalnie nie należy do żadnej wspólnoty religijnej.

Grupy etniczne i języki
Prawie całą ludność rodzimą stanowią Włosi, mówiący licznymi dialektami i odmianami języka włoskiego. Ponadto państwo włoskie uznaje istnienie następujących rodzimych mniejszości językowych:

Grupa etniczna Liczebność Język ojczysty Region

Sardyńczycy 1 269 000 sardyński Sardynia
Friulowie 526 000 friulski Friuli-Wenecja Julijska
Tyrolczycy 310 000 niemiecki Trydent-Górna Adyga
Oksytańczycy 178 000 oksytański Piemont, Liguria, Kalabria
Romowie 130 000 cygański całe Włochy
Albańczycy 98 000 albański południowe Włochy
Frankoprowansalczycy 90 000 franko-prowansalski Piemont, Valle d’Aosta
Słoweńcy 70 000 słoweński Friuli-Wenecja Julijska
Ladynowie 55 000 ladyński Trydent-Górna Adyga, Wenecja Euganejska
Francuzi 20 000 francuski Valle d’Aosta
Grecy 20 000 grecki Kalabria, Apulia
Katalończycy 18 000 kataloński Sardynia (miejscowość Alghero)
Chorwaci 2600 molizańskochorwacki Molise
Karyntczycy 2000 niemiecki, friulski Friuli-Wenecja Julijska
Karnijczycy 3500 friulski Friuli-Wenecja Julijska
Siły zbrojne
Osobny artykuł: Włoskie Siły Zbrojne.

Parada wojskowa w Rzymie
Włoskie Siły Zbrojne składają się z czterech rodzajów wojsk: lądowych (Esercito Italiano), sił powietrznych (Aeronautica Militare), marynarki wojennej (Marina Militare) oraz Korpusu Karabinierów. Według rankingu Global Firepower (2014) włoskie siły zbrojne stanowią 12. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 34 mld dolarów (USD)[15].

Murzyn – określenie osoby czarnoskórej stosowane w języku polskim od XIV wieku[1][2][3]. Określenie kontrowersyjne, pierwotnie mające neutralne znaczenie i pochodzenie, współcześnie jest przez niektórych uznawane za obraźliwe z powodu związanej z nim frazeologii[4][5]. Obecnie obserwuje się proces stopniowej pejoratywizacji tego wyrazu w polszczyźnie. Ze względu na odczucia niektórych osób czarnoskórych współcześnie część językoznawców (w tym Rada Języka Polskiego) nie zaleca używania tego określenia w przestrzeni publicznej[6][7][8].

Etymologia
Etymologia słowa nie jest jednoznacznie ustalona, może wywodzić się od niem. słowa Mohr, co z kolei wywodzi się od łac. maurus (-a, -um) plur. mauri (-orum) oznaczającego czarny i będącego rzymskim określeniem mieszkańców dzisiejszego Maghrebu[9]. To samo źródło może mieć staropolskie „murzyć” (czernić coś)[10], a to z kolei z łac. maurus poprzez dodanie -in.

Frazeologia
Potocznie, w charakterze przenośni wyraz „murzyn” (zapisywany małą literą) to również określenie osoby ciężko pracującej nie na swoje nazwisko, osoby wykorzystywanej do ciężkiej pracy lub osoby bardzo mocno opalonej (por. wieloznaczność)[2][11]. W tym znaczeniu murzyn funkcjonuje także w utartych związkach frazeologicznych, np.:

„być sto lat za murzynami”[a],
„robić za murzyna”,
„murzyn zrobił swoje, murzyn może odejść”,
„biały murzyn”,
„opalić się na murzyna”[11][13][14].
Kontrowersyjny status

Apteka „Pod Murzynem” zlokalizowana w kamienicy w Pszczynie (2015)

Kawiarnia „Murzynek” w Warszawie (2011)
Kwestia uznawania określenia „Murzyn” za jednoznacznie neutralne bądź pejoratywne wzbudza kontrowersje wśród użytkowników języka polskiego, a zdania na temat jego charakteru są podzielone.

Mimo swojego pierwotnie neutralnego pochodzenia i znaczenia, współcześnie określenie to jest niekiedy uważane za pejoratywne przez część użytkowników języka, w tym niektórych czarnoskórych, m.in. ze względu na związaną z nim frazeologię[15][16][17][18][19][20][21][22][4][5]. W badaniu CBOS z 2007 r. 19% Polaków stwierdziło, że słowo to jest obraźliwe lub krzywdzące, 12% – że czasem jest, a czasem nie jest, a 68% że nie jest obraźliwe[23][24].

Zwraca się również uwagę na fakt, że w Polsce nie ma konotacji historycznych związanych z niewolnictwem osób czarnoskórych wzorem krajów anglojęzycznych, w których wyraz nigger (pol. czarnuch) jest jednoznacznie kojarzony z niewolnictwem[potrzebny przypis].

Jednocześnie argumentem za neutralnością wyrazu jest możliwość jego łączenia z wyrazami oznaczającymi cechy pozytywne, np. „piękna Murzynka”, „przystojny Murzyn”, w odróżnieniu od określeń o wydźwięku pejoratywnym, w przypadku których takie połączenia budziłyby przeciwstawne odczucia, np. „miły czarnuch”[25]. Opinię o neutralności tego słowa podzielają m.in. dwaj językoznawcy: profesorowie Jerzy Bralczyk[26] i Jan Miodek[27].

Starsze słowniki często nie zawierają informacji o negatywnych skojarzeniach związanych z tym słowem[28]. Jeszcze w czerwcu 2020 r. Słownik Języka Polskiego PWN uznawał słowo „Murzyn” za neutralne i nie było ono opatrzone żadnymi kwalifikatorami czy notami o użyciu[29] (w przeciwieństwie do słowa „czarnuch” – ang. nigger – które oznaczone było jako „pogardliwe”[30][31]). Aktualnie zarówno Słownik Języka Polskiego PWN, jak i Wielki Słownik Języka Polskiego notują, że współcześnie wyraz ten jest uznawany za obraźliwy[2][13].

Opinia Rady Języka Polskiego
W sierpniu 2020 r. członek Rady Języka Polskiego Marek Łaziński, w odpowiedzi na list dotyczący słowa „Murzyn”, który został nadesłany do organu, wydał opinię, w której stwierdził m.in.[28][32]:

Odbiór słów „Murzyn” i „Murzynka” (…), niegdyś neutralnych i podstawowych wśród możliwych nazw oznaczających osoby czarnoskóre, dziś niewątpliwie jest obarczony bagażem negatywnych konotacji. (…) Osoby, które używały go w latach osiemdziesiątych czy dziewięćdziesiątych, nie mają w żadnym razie powodu do wyrzutów sumienia. Jednak słowa zmieniają skojarzenia i wydźwięk w toku naturalnych zmian świadomości społecznej. Dziś słowo „Murzyn” jest nie tylko obarczone złymi skojarzeniami, jest już archaiczne. (…)

Słowo „Murzyn” w języku polskim obrosło wyjątkowo silną frazeologią obraźliwą, jak „100 lat za Murzynami”. (…) Czarno- i ciemnoskórzy Polacy (…) oraz mieszkający w Polsce czasowo czarnoskórzy Amerykanie w zdecydowanej większości traktują to słowo jako obraźliwe. (…) Określa [ono] nie narodowość ani pochodzenie geograficzne, tylko kolor skóry, a ta cecha podobnie jak kolor włosów, wzrost, typ figury nie musi być istotna w opisie człowieka. (…)

[Zalecam więc], by słowa „Murzyn” nie używać inaczej niż na prawach historycznego cytatu (…). Ponieważ trudno jest zmienić przyzwyczajenia mówiących, ograniczam swoją rekomendację do komunikacji publicznej: mediów, administracji, szkoły. (…) Osoby przyzwyczajone do języka sprzed lat będą dalej używać słowa „Murzyn” w rozmowach prywatnych w przekonaniu, że słowo to jest neutralne. Taką opinię podziela część językoznawców. Dlatego nie zachęcam do poprawiania wszystkich i w każdej sytuacji.

Opinia spotkała się zarówno z wyrazami poparcia, jak i krytyki, przede wszystkim ze strony środowisk konserwatywnych, które zarzuciły Łazińskiemu zbytnią poprawność polityczną[8].

W październiku 2020 r. na 55. posiedzeniu plenarnym Rada Języka Polskiego jednogłośnie przyjęła opinię Marka Łazińskiego jako swoje oficjalne stanowisko[8][7]. Decyzja ta spotkała się z jednej strony negatywnymi komentarzami ze strony konserwatywnych mediów i prawicowych polityków[33][34][35][36] z drugiej strony z wyrazami zadowolenia[37].

W opinii osób publicznych
Sprzątanie Wikipedii
Tę sekcję należy dopracować:
od 2023-03 → usunąć nieencyklopedyczne treści,
Prywatne opinie przytoczonych tu osób mogą nie mieć wartości encyklopedycznej.
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.
Polski poseł Killion Munyama zapytany, czy uważa słowo „Murzyn” za obraźliwe, odpowiedział twierdząco, dodając, że murzyn kojarzy się ze złymi powiedzeniami typu „sto lat za murzynami” i jest obraźliwym określeniem[38].

Bianka Nwolisa, która zasłynęła na warszawskiej manifestacji transparentem Stop calling me Murzyn („Przestań nazywać mnie Murzynem”), pojawiła się na okładce Vogue jako „znak nadziei i walki z dyskryminacją”[39]. Pięć Polek zainicjowało akcję #DontCallMeMurzyn, w której stwierdziły, że określenie to „kojarzy się im z upokorzeniem, bólem czy strachem”.

Do nazwy „Murzyn” przychylnie odniósł się inny czarnoskóry Polak, dziennikarz Brian Scott, który nazwał siebie „pierwszym Murzynem Rzeczypospolitej”, a także wydał książkę o tym tytule[40][41].

Początkowo opinię o neutralności rzeczownika „Murzyn” podzielał też czarnoskóry były poseł na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej John Godson, który w 2011 r. stwierdził, że nie widzi nic złego w tym słowie dodając, że nie obraża się, jeśli słyszy je od osoby, która czuje szacunek do czarnoskórych[42]. Jednak w czerwcu 2020 r. Godson wyraził krytyczny stosunek wobec używania słowa „Murzyn” wobec osób, które sobie tego nie życzą, pisząc na Twitterze: […] Podobnie jest do słowa Murzyn. Ewoluował. Skoro zainteresowani nie chcą być nazwani murzynami – proszę ich tak nie nazywać[43].

Opinię RJP z 2020 r. skrytykował między innymi czarnoskóry polski prawicowy aktywista Bawer Aondo-Akaa, który nazwał ją „motywowaną politycznie”, dodając, że w kulturze polskiej: słowo „Murzyn” nie ma obraźliwych konotacji, na przykład tak, jak ma to miejsce w Stanach Zjednoczonych, we Francji czy w Wielkiej Brytanii[44].

Zobacz też
Bambo
mniejszość afrykańska w Polsce
Uwagi
Zapisywane również jako „być sto lat za Murzynami”[12].
Przypisy
Zobacz kolekcję cytatów związanych z hasłami „Murzyn” i „murzyn” w Wikicytatach
Zobacz hasła Murzyn i murzyn w Wikisłowniku
Zobacz multimedia związane z tematem: Murzyn
Karolina Kwiecińska, Charakterystyka pojęć dotyczących Afryki zawartych we współczesnych słownikach języka polskiego, s. 76.
Murzyn – definicja, synonimy, przykłady użycia. Słownik Języka Polskiego PWN. [dostęp 2021-03-08].
n, Murzyn – Wielki słownik języka polskiego PAN, wsjp.pl [dostęp 2023-03-08] (pol.).
rasa i Murzyn – Poradnia językowa PWN, sjp.pwn.pl [dostęp 2023-03-08] (pol.).
Kłopotliwy Murzyn – Poradnia językowa PWN, sjp.pwn.pl [dostęp 2023-03-08] (pol.).
Marek Łaziński, „Murzyn” i „Murzynka”.
Komunikat o opiniach RJP wydanych w okresie od 15 XI 2019 do 15 X 2020 r.. rjp.pan.pl. [dostęp 2021-03-06].
Wiktor Ferfecki: „Murzyn” oficjalnie odradzany przez Radę Języka Polskiego. rp.pl. [dostęp 2021-03-06].
A. Brückner, Słownik etymologiczny języka polskiego, Warszawa, Wiedza Powszechna 1993, ISBN 83-214-0410-3, s. 348.
Afrykańczyk nie jest Murzynem, Afryka.org, 7 sierpnia 2008 [dostęp 2020-06-12] (pol.).
murzyn. Wielki Słownik Języka Polskiego. [dostęp 2021-03-08].
ktoś jest sto lat za Murzynami. Wielki Słownik Języka Polskiego. [dostęp 2021-03-08].
Murzyn. Wielki Słownik Języka Polskiego. [dostęp 2021-03-06].
Słownik języka polskiego pod red. Witolda Doroszewskiego, hasło: Murzyn.
„Murzyn” dyskryminuje. afryka.org, 31 stycznia 2012. [dostęp 2021-03-08].
Julian Jeliński: Czy „Murzyn” odejdzie wreszcie na emeryturę?. natemat.pl, 4 lipca 2014. [dostęp 2021-03-08].
Katarzyna Kłosińska, Kłopotliwy Murzyn – Poradnia językowa PWN, Poradnia językowa Wydawnictwa Naukowego PWN, 31 stycznia 2017 [dostęp 2020-05-04], Cytat: „Zdaję sobie jednak sprawę z tego, że część czarnoskórych Polaków uważa ją za niestosowną, obraźliwą czy wręcz raniącą. Wiedząc o tym, staram się jej przy nich nie używać – nie w imię politycznej poprawności, lecz zwykłej ludzkiej życzliwości.” (pol.).
Edyta Gietka, Nie mów do mnie Murzyn, Przegląd, 7 sierpnia 2005 [dostęp 2020-05-04], Cytat: „Polak myśli, że jest sympatyczne, jak w waszym wierszyku dla dzieci. Ale gdy ktoś mówi do mnie »Murzynka«, nie czuję, że to coś dobrego. Nie brzmi tak, jakby powiedział »piękna«. W Kamerunie też jest takie jedno słowo na białych. Po polsku znaczy »świnia«.” (pol.).
Michał Nogaś, Rusinek: Słowo „Murzyn” deprecjonuje, Podcast 8:10. Gazeta Wyborcza, 10 czerwca 2020 [dostęp 2020-06-15] (pol.).
Dorota Wysocka-Schnepf, Stop calling me MURZYN. Rozmowa z mamą młodej aktywistki, Podcast 8:10. Gazeta Wyborcza, 11 czerwca 2020 [dostęp 2020-06-15] (pol.).
Magda Fjołek, Czy słowo „Murzyn” jest obraźliwe? „Tu nie chodzi o cenzurę języka, lecz o empatię” – mówi prof. Kłosińska, 12 czerwca 2020 [dostęp 2020-06-15], Cytat: „Zaryzykuję tezę, że to nie musi być wyłącznie kwestia słowa „Murzyn” (choć, trzeba to jasno powiedzieć, niebagatelną rolę odgrywa tu to słowo, które – jak mówiłam – w odczuciu wielu osób jest obraźliwe).” (pol.).
#DontCallMeMurzyn. Afropolki tłumaczą dlaczego to słowo boli, Noizz, 11 czerwca 2020 [dostęp 2020-06-15] (pol.).
Michał Feliksiak, Społeczna percepcja przemocy werbalnej i mowy nienawiści. Komunikat z badań., Warszawa: CBOS, maj 2007, Tabela 3 [dostęp 2020-05-04].
Wojciech Tymowski: Afrykanin to nie Murzyn. Jak mówić, by nie obrażać. Gazeta Wyborcza, 2010-06-11. [dostęp 2020-02-28].
Pomagamy, Problem z Murzynem.
BezMaskiVideo: Bez Maski odc 10 Profesor Jerzy Bralczyk. YouTube. [dostęp 2020-05-04].
Gusła, odc. 177. Słownik polsko@polski. [dostęp 2020-05-04].
Marek Łaziński: „Murzyn” i „Murzynka”. rjp.pan.pl. [dostęp 2021-03-06].
Murzyn – definicja, synonimy, przykłady użycia. sjp.pwn.pl. [dostęp 2021-03-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-06-27)].
Czarnuch – definicja, synonimy, przykłady użycia. Słownik języka polskiego PWN. [dostęp 2020-05-04].
Murzyn, „PolskieRadio.pl” [dostęp 2017-03-30].
Rada Języka Polskiego: słowo Murzyn jest archaiczne i nacechowane negatywnie, Noizz, 12 sierpnia 2020 [dostęp 2021-03-05] (pol.).
Pawłowicz oburzona opinią Polskiej Rady Językowej ws. słowa „Murzyn”. Burzliwa dyskusja w sieci. natemat.pl, 6 marca 2021. [dostęp 2021-03-06].
Rada Języka Polskiego „odradza” używania słowa „Murzyn”. Internauci: „‘Dziady’ też były zakazane. Śpieszmy się czytać dzieciom”. wPolityce.pl, 5 marca 2021. [dostęp 2021-03-06].
Były szef MSZ kpi z decyzji RJP ws. słowa „Murzyn”. Waszczykowski pyta o kolejne rady. wprost.pl, 5 marca 2021. [dostęp 2021-03-06].
Warzecha: Lewica próbuje nam wyznaczać, które słowa mają negatywne zabarwienie. dorzeczy.pl, 5 marca 2021. [dostęp 2021-03-08].
Sebastian Łupak: Co zamiast „Murzyna”? Czarnoskóry Polak wskazuje konkretne słowo. ksiazki.wp.pl, 5 marca 2021. [dostęp 2021-03-08].
Anna Śmigulec-Odorczuk: Jeśli nie Murzyn, to kto?. wyborcza.pl, 2012-08-21. [dostęp 2019-05-06].
Młoda aktywistka Bianka Nwolisa na okładce „Vogue Polska”, Noizz, 27 sierpnia 2020 [dostęp 2021-03-05] (pol.).
https://www.znak.com.pl/autor/Brian-Scott.
Brian Scott „Pierwszy murzyn RP. Brian Scott o Polsce, mediach i polityce”, WAM 2016, ISBN 978-83-277-1217-2.
Godson: Nie obrażam się na słowo „Murzyn”, jeśli…, classic.wyborcza.pl, 26 stycznia 2012 [dostęp 2021-03-08].
John Abraham Godson, Wpis Johna Abrahama Godsona na Twitterze, Twitter, 21 czerwca 2020 [dostęp 2021-03-05] (pol.).
Słowo „Murzyn” obraźliwe? Czarnoskóry Polak dr Aondo-Akaa odpowiada RJP: „Decyzja motywowana ideologicznie”. wPolityce.pl. [dostęp 2021-01-09].
Kategorie: Język polskiSłowaRasizm w Polsce
Tę stronę ostatnio edytowano 5 paź 2023, 23:23.

Historia
Podział administracyjny
Gospodarka
Demografia
Religia
Przypisy
Bibliografia
Gujana Francuska

Artykuł
Dyskusja
Czytaj
Edytuj
Edytuj kod źródłowy
Wyświetl historię

Narzędzia
Na mapach: 3,99886°N 52,99994°W (mapa)

Ten artykuł od 2014-04 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł.
Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do wiarygodnych źródeł.
(Dodanie listy źródeł bibliograficznych lub linków zewnętrznych nie jest wystarczające).
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.
Gujana Francuska
Région Guyane
departament zamorski
ilustracja
Herb Flaga
Herb Flaga
Hymn:
1:20
La Marseillaise
(Marsylianka)
Dewiza: Liberté, Égalité, Fraternité
(Wolność, Równość, Braterstwo)
Państwo
Francja

Siedziba
Kajenna

Data powstania
1643

Kod ISO 3166-2
FR-GF

Zarządzający
Patrice Faure

Zarządzający
Rodolphe Alexandre[1]

Powierzchnia
86 504 km²

Populacja (2012)
• liczba ludności

232 223 (2010)

• gęstość
2,9

Numer kierunkowy
+594

Strefa czasowa
UTC -3

Języki urzędowe
francuski

Położenie na mapie
Położenie na mapie
Położenie na mapie
Położenie na mapie
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa
Zobacz kolekcję cytatów Gujana Francuska w Wikicytatach

Podział administracyjny Gujany Francuskiej. Kolorem zielonym wyróżniono Arrondissement de Saint-Laurent-du-Maroni a kolorem pomarańczowym Arrondissement de Cayenne. Numeracja oznacza 22 gminy (wymienione w tekście)
Gujana Francuska (fr. Guyane) – francuskie terytorium zależne o statusie departamentu zamorskiego, położone w północno-wschodniej części Ameryki Południowej, nad Oceanem Atlantyckim, graniczące na zachodzie z Surinamem, a na południu i południowym wschodzie z Brazylią. Gujana Francuska, jako integralna część Francji, należy do Unii Europejskiej.

Ustrój polityczny
Rząd francuski jest reprezentowany przez mianowanego prefekta. Mieszkańcy wybierają na 6-letnie kadencje członków organów samorządu lokalnego: Rady Generalnej i Rady Regionalnej. Terytorium deleguje dwóch przedstawicieli do francuskiego Zgromadzenia Narodowego i jednego do Senatu.

Gujana jest największym departamentem zamorskim Francji. Sprawa niepodległości departamentu jest znacznie utrudniona od czasu wybudowania na jej terytorium kosmodromu Kourou, z którego wystrzeliwane są rakiety Ariane. Kosmodrom został zlokalizowany w Gujanie z powodu małego zaludnienia i bliskości równika, a w związku z faktem, że Francja nie ma alternatywnej lokalizacji dla kosmodromu, terytorium to posiada dla niej strategiczną wartość.

Geografia
Osobny artykuł: Geografia Gujany Francuskiej.
Powierzchnia Gujany Francuskiej jest przeważnie nizinna. W części środkowej i na południu leżą niewysokie pasma Wyżyny Gujańskiej.

Klimat równikowy wilgotny. Średnia roczna suma opadów około 3000 mm.

Główne rzeki to Maroni i Oyapock (graniczne).

81% powierzchni pokrywają wilgotne lasy równikowe. Poza tym występują sawanny i namorzyny.

Historia
Od XVII wieku kolonizowana przez Francuzów. Między drugą połową XVII wieku a początkiem XIX wieku parę razy zmieniała przynależność. W 1848 roku stała się kolonią karną Francji. W latach 1886–1891 na południu i południowym wschodzie kolonii istniało nieuznane na arenie międzynarodowej państwo Republika Niepodległej Gujany. W 1946 roku Gujana Francuska została przekształcona w departament zamorski.

Od 2 połowy lat 60. XX wieku uaktywniły się na terytorium Gujany Francuskiej ugrupowania o orientacji lewicowej, których celem była szeroka autonomia lub niepodległość. Pod ich naciskiem, w roku 1982 władze francuskie zdecydowały się na ograniczone reformy decentralizacyjne i samorządowe. W ich wyniku Gujana Francuska, będąc departamentem zamorskim Francji, uzyskała również status regionu. W ślad za tym z budżetu centralnego Francji wydzielono znaczne środki na rozwój tego terytorium.

W 1998 roku uzyskało ono dodatkowe, ograniczone uprawnienia autonomiczne, m.in. powołano do życia Radę Regionalną. Z inicjatywy części przedstawicieli Rady Departamentu i Rady Regionalnej zwołano w roku 2001 Gujański Kongres, którego efektem był projekt nowego statusu Gujany Francuskiej jako tzw. wspólnoty terytorialnej (collectivité territoriale) o znacznej autonomii. W odróżnieniu od Gwadelupy i Martyniki, na terytorium Gujany Francuskiej nie przeprowadzono jednak 7 grudnia 2003 roku referendum dot. zmiany jej statusu. Znaczne dotacje rządu francuskiego oraz długofalowy program rozwoju tej posiadłości, a także złoto w rzekach gujańskiej dżungli, był jednym z powodów masowego napływu brazylijskich imigrantów (w większości nielegalnych). Od 1982 roku ludność Gujany Francuskiej zwiększyła się ponad trzykrotnie (z 70 do 230 tys.). Gujana Francuska, jako integralna część Republiki Francuskiej, należy do Unii Europejskiej (jest jej regionem peryferyjnym).

Podział administracyjny
Gujana Francuska dzieli się na trzy okręgi, 19 kantonów i 22 gminy.

Okręg Saint-Laurent-du-Maroni:

1 Awala-Yalimapo
2 Mana
3 Saint-Laurent-du-Maroni
4 Apatou
5 Grand Santi
6 Papaïchton
7 Saül
8 Maripasoula
Okręg Saint-Georges:

9 Camopi
10 Saint-Georges-de-l’Oyapock
11 Ouanary
12 Régina
Okręg Kajenna:

13 Roura
14 Saint-Élie
15 Iracoubo
16 Sinnamary
17 Kourou
18 Macouria
19 Montsinéry-Tonnegrande
20 Matoury
21 Kajenna
22 Remire-Montjoly
Gospodarka

Kajenna – zdjęcie lotnicze
Podstawą gospodarki jest rolnictwo, górnictwo i leśnictwo. Ważną rolę odgrywa pomoc finansowa Francji oraz zyski z obsługi kosmodromu francusko-europejskiego.

Uprawia się ryż, trzcinę cukrową, kukurydzę, banany, maniok, bataty. Niewielka hodowla bydła i trzody chlewnej.

Wydobycie złota, tantalitu, kaolinu i boksytów (bogate złoża – zasoby 40–50 mln t). Eksploatacja lasów (głównie drewno).

Przemysł cukrowniczy i drzewny, ponadto destylacja rumu.

Rozwinięte rybołówstwo (65% połowów stanowią krewetki – 1990).

Ważnym źródłem dochodów jest także turystyka (164 tys. osób z zagranicy – 1990).

Waluta obowiązująca to euro (€).

Na terenie Gujany Francuskiej w drugiej dekadzie XXI znajdowało się 12 kąpielisk wyznaczonych zgodnie z przepisami dyrektywy kąpieliskowej. Jedno na jeziorze Lac du Bois Diable, dwa na rzekach, a pozostałe na wybrzeżu oceanu. Warunki klimatyczne pozwalają na ich funkcjonowanie przez cały rok. W 2008 jakość wód w prawie wszystkich z nich była oceniona jako doskonała, podczas gdy w 2018 w większości była słaba. Pogorszenie stanu wiązane jest z masowym pojawieniem się gronorostów[2][3].

Sieć komunikacyjna jest słabo rozwinięta. Transport głównie samochodowy i rzeczny. Głównym portem lotniczym jest Port lotniczy Kajenna-Rochambeu obsługujący połączenia krajowe i zagraniczne głównie z Francją (Paris-Orly) i Brazylią.

Od 1968 inwestycje związane z francuskim kosmodromem i centrum lotów kosmicznych Kourou-Ariane.

Mapa konturowa Gujany Francuskiej
Kajenna
Kajenna
Kourou
Kourou
Ouanary
Ouanary
Régina
Régina
Saint-Laurent-du-Maroni
Saint-Laurent-du-Maroni
Saint Georges
Saint Georges
Saul
Saul
Sinnamary
Sinnamary
Porty lotnicze w Gujanie Francuskiej
Demografia
Osobny artykuł: Demografia Gujany Francuskiej.
Gujana Francuska to kraj o małym zaludnieniu. Większość ludności koncentruje się na wybrzeżu morskim. Największą grupę ludności stanowią czarnoskórzy i Mulaci (66%). Ponadto biali (12%), Indianie, Chińczycy 12% i inni 10%. Handel zdominowany przez społeczność chińską. Większość ludności wyznaje katolicyzm. Mówi się po francusku i kreolsku. Jest to społeczeństwo stosunkowo młode (31% populacji stanowią dzieci do 14 lat, a 5% ludzie powyżej 65 lat). Wysoki jest przyrost naturalny, osiągający w 2003 roku 2,9%. Średnia długość życia wynosi 72,8 lat dla mężczyzn i 79,6 lat dla kobiet.

Demografia Gujany Francuskiej w latach 1961-2003
2010
Liczba ludności 231 000
Ludność według wieku
0 – 14 lat 31%
15 – 64 lat 64%
ponad 64 lata 5%
Przyrost rzeczywisty 1,96%
Współczynnik urodzeń 22,44 urodzeń/1000 mieszkańców
Współczynnik zgonów 4,76 zgonów/1000 mieszkańców
Współczynnik migracji 11,59 migrantów/1000 mieszkańców
Ludność według płci
przy narodzeniu 1,05 mężczyzn/kobiet
poniżej 15 lat 1,05 mężczyzn/kobiet
15 – 64 lat 1,18 mężczyzn/kobiet
powyżej 64 lat 1,2 mężczyzn/kobiet
Umieralność noworodków
W całej populacji 13,99 śmiertelnych/1000 żywych
Oczekiwana długość życia
W całej populacji 76,1 lat
Mężczyzn 72,77 lat
Kobiet 79,6 lat
Rozrodczość 3,21 urodzeń/kobietę
Religia
Struktura religijna kraju w 2010 roku według Pew Research Center[4][5]:

Katolicyzm: 76,9%
Osobny artykuł: Diecezja Kajenna.
Tradycyjne religie plemienne: 9,1%
Protestantyzm: 5,9% (gł. zielonoświątkowcy i adwentyści dnia siódmego)
Brak religii: 3,4%
Hinduizm: 1,6%
Inni chrześcijanie: 1,6%
Osobny artykuł: Świadkowie Jehowy w Gujanie Francuskiej.
Islam: 0,9%
Inne religie: 0,6%.
Przypisy
French Guiana. World Statesmen.org – Ben M. Cahoon. [dostęp 2015-01-22]. (ang.).
French bathing water quality in 2018 [pdf], Europejska Agencja Środowiska (ang.).
Bathing water quality 2018 – 2019-05-23.zip [zip], Europejska Agencja Środowiska (ang.).
Religious Composition by Country, in Percentages. The Pew Research Center. [dostęp 2014-06-29].
Christian Population as Percentages of Total Population by Country. The Pew Research Center. [dostęp 2014-06-29].
Bibliografia
French Guiana (ang.)
pde
Podział administracyjny Francji
pde
Terytoria zależne Francji
pde
Okręgi regionu/departamentu Gujana Francuska (973)
pde
Państwa Ameryki Południowej
pde
Unia Europejska
Kontrola autorytatywna (departament zamorski):VIAF: 152032724LCCN: n79128019GND: 4018184-4BnF: 11876460jSUDOC: 02653424XNKC: ge170125BNE: XX451784J9U: 987007554945605171BNC: 000403646LIH: LNB:V*9989;=BVWorldCat: lccn-n79128019
Encyklopedia internetowa: PWN: 4197267 Britannica: place/French-Guiana Universalis: guyane БРЭ: 2346906 NE.se: guyane, franska-guyana SNL: Fransk_Guyana Catalana: 0031299 DSDE: Fransk_Guyana Hrvatska enciklopedija: 20392
Kategorie: Gujana FrancuskaTerytoria zależne w Ameryce Południowej