1 To właśnie ta liczba opisuje Twoje życie! Zawsze chcesz być pierwszy we wszystkim, co robisz. Posiadasz wrodzone zdolności przywódcze, charyzmę i chęć przebywania z ludźmi, w których z łatwością wzbudzają zaufanie. Szczęście czerpiesz z władzy oraz swoich sukcesów.
W sumie prawda… W szkole też miałam jedynki (I uwagi za nic) Jestem "wdzięczna" szkole za spier*oloną psychikę i przeszłość
8 To właśnie ta liczba opisuje Twoje życie! Jesteś wolnym duchem, którym z pleców wyrastają niewidzialne skrzydła. Kochasz podróże w egzotyczne miejsca i najczęściej je wybierasz. Pasjonujesz się obcymi kulturami i chętnie uczysz się nowych języków. Oddasz serce temu, kto dotrzyma Ci tempa i wykaże się podobną swobodą. Podziel się wynikiem w komentarzu!nie bo 9
Tczew Przejdź do nawigacjiPrzejdź do wyszukiwania Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Tczew Tczew miasto i gmina Ilustracja Widok na bulwar nadwiślański i stare miasto od strony Wisły Herb Flaga Herb Flaga Państwo Polska
Województwo pomorskie
Powiat tczewski
Aglomeracja trójmiejska
Data założenia 1252
Prawa miejskie 1260
Prezydent Mirosław Pobłocki
Powierzchnia 22,26 km²
Wysokość 29 m n.p.m.
Populacja (30.06.2021) • liczba ludności • gęstość
59 105[1] 2655,2 os./km²
Strefa numeracyjna +48 58
Kod pocztowy 83-110, 83-100, 83-101, 83-102
Tablice rejestracyjne GTC
Położenie na mapie powiatu tczewskiego (Przełącz na mapę Polski) Mapa konturowa powiatu tczewskiego, u góry nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Tczew” Tczew Tczew Ziemia54°05′31,89″N 18°46′38,39″E TERC (TERYT) 2214011
SIMC 0934903
Hasło promocyjne: Z Tczewa wszędzie blisko Urząd miejski pl. J. Piłsudskiego 1 83-110 Tczew Multimedia w Wikimedia Commons Informacje w Wikipodróżach Hasło w Wikisłowniku Strona internetowa BIP
Panorama Tczewa i mostów od strony Lisewa Malborskiego Tczew wymowa i (koc. Derszewo, kaszub. Dërszewò, niem. Dirschau, łac. Trsovia) – miasto w północnej Polsce, w województwie pomorskim, siedziba powiatu tczewskiego, należące do aglomeracji trójmiejskiej. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa gdańskiego.
Według danych GUS z 30 czerwca 2021 r., Tczew liczył 59 105 mieszkańców[1] i był pod względem liczby ludności czwartym (po Gdańsku, Gdyni oraz Słupsku) miastem w województwie pomorskim, a także 73. spośród najludniejszych miast w Polsce[2].
Spis treści 1 Położenie 2 Powierzchnia 3 Historia 3.1 Do rozbiorów 3.2 Po I rozbiorze 3.3 Okres międzywojenny 3.4 II wojna światowa 3.5 Kalendarium historii Tczewa 4 Demografia 5 Podział miasta 6 Architektura 6.1 Zabytki 6.2 Pozostałe obiekty 6.3 Szlaki turystyczne 7 Transport 7.1 Kolejowy 7.2 Drogowy 7.3 Komunikacja miejska 8 Oświata 8.1 Szkoły podstawowe 8.2 Szkoły średnie 8.3 Szkoły wyższe 9 Wspólnoty wyznaniowe 10 Cmentarze 11 Sport 12 Gospodarka 13 Honorowi Obywatele Miasta Tczewa 14 Współpraca międzynarodowa 15 Zobacz też 16 Przypisy 17 Linki zewnętrzne Położenie Miasto położone na Pojezierzu Starogardzkim w pradolinie rzeki Wisły, w regionie Kociewie, drugim obok Kaszub regionie Pomorza Gdańskiego, w odległości ok. 30 km od Gdańska, należące do aglomeracji trójmiejskiej. Jest jednym z najstarszych miast na Pomorzu, jego historia sięga 1198 roku. Jest to węzeł komunikacyjny Polski północnej, leżący przy skrzyżowaniu szlaku Śląsk – Bałtyk i Berlin – Królewiec. Krzyżują się tu droga krajowa nr 91 relacji Gdańsk – Toruń oraz droga wojewódzka nr 224 relacji Tczew – Wejherowo (oznaczona drogowskazem Kościerzyna), a w pobliżu przebiega autostrada A1 – węzeł Stanisławie oraz Swarożyn, droga krajowa nr 22 Kostrzyn nad Odrą – Grzechotki oraz – w odległości ok. 20 km na północny wschód miasta – droga ekspresowa S7. Łącznie w Tczewie jest około 130 km dróg[potrzebny przypis]. Sąsiednie gminy to Lichnowy, Miłoradz, Tczew (gmina wiejska). W odległości ok. 44 km znajduje się Port Lotniczy Gdańsk im. Lecha Wałęsy[3].
Powierzchnia 1951: 24 km² 1955: 30 km² 1960: 35 km² od 1980: 22 km² Według danych z 2007[4] Tczew ma obszar 22,26 km², w tym:
użytki rolne: 39,4% wody: 3,7% tereny zabudowane i zurbanizowane: 46,7% lasy i zadrzewienia: 0,4% nieużytki: 1,1% inne: 8,7% Miasto stanowi 3,19% powierzchni powiatu.
Historia Osadnictwo na terenie Tczewa należało do najstarszych na Pomorzu Gdańskim. Znaleziska archeologiczne wskazują, że okolice Tczewa były zasiedlone przez człowieka już ok. 3000-1700 lat p.n.e. (młodsza epoka kamienna – kultura pucharów lejkowatych). O ciągłości osadniczej świadczą ozdoby i narzędzia z okresu Hallstatt D (500-400 lat p.n.e.), cmentarzysko z okresu rzymskiego oraz ślady osady wczesnośredniowiecznej.
Do rozbiorów
Ta sekcja od 2016-06 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do wiarygodnych źródeł. (Dodanie listy źródeł bibliograficznych lub linków zewnętrznych nie jest wystarczające). Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji. Pierwsza źródłowa wzmianka o Tczewie pochodzi z 1252 r., kiedy to w Tczewie książę Sambor II rozpoczął budowę zamku. W wystawionym niemieckim dokumencie wymieniono osadę Dersove. Etymologia nazwy miasta nie została dotąd przez językoznawców wyjaśniona w sposób jednoznaczny, przypuszcza się, że może pochodzić z języka pruskiego[5] (pruskie słowo "dirse" oznaczało osobę odważną). Jedno jest jednak pewne, że jest ona daleko starsza niż jego pierwszy zapis. W najstarszych pisanych dokumentach (XII i XIII w.) występowały obok siebie dwie nazwy odnoszące się do tej samej albo nawet do dwóch sąsiadujących ze sobą osad: wspomniana Trsow – zdaniem prof. Tymienieckiego pochodzenia etruskiego, a według Mrongowiusza od Tkaczewo, co oznaczałoby osadę tkaczy, i Derszewo, od imienia feudała Dersława, odpowiadające kaszubskiemu Dërszewò, a niemieckiemu Dirschau.
Pozostałości murów obronnych Tczewa z basztą, ul. Podmurna
Plac Hallera w Tczewie w głębi kościół podominikański św. Stanisława Kostki
Most kolejowy i Most Tczewski Rosnące znaczenie gospodarczej funkcji Wisły i kilku ośrodków osadniczych występujących w XII-XIII w. na terenie Tczewa zadecydowało o budowie zamku i przeniesieniu stolicy księstwa przez Sambora II z Lubiszewa do Tczewa na przełomie 1252/1253 roku. Powstanie Rady Miejskiej w Tczewie, ukonstytuowanej już w 1258 za przyzwoleniem wspomnianego księcia Sambora II, wyprzedza lokację miasta. Jest to jedyny tego typu przypadek na terenie dzisiejszej Polski. Tczewska Rada Miejska utworzona została wcześniej niż uważane za najstarsze w naszym państwie Rady we Wrocławiu (1261), w Krakowie (1264) czy w Poznaniu (1280), które w tych miastach powstały jednak kilka lub kilkanaście lat po nadaniu praw miejskich. W świetle faktów historycznych samorząd miasta Tczewa jest starszym, więc i pierwszym w dziejach na obecnym obszarze Polski.
W 1260 Tczew otrzymał z nadania Sambora II prawa miejskie (lokacja na prawie lubeckim). W mieście rozwijało się rzemiosło i handel. Zamożność powiększała komora celna na Wiśle. Istniał port, do którego przypływały statki zachodnich kupców, a własna mennica biła wymienialne srebrne denary. Ostatni władca Pomorza Gdańskiego Mestwin II w 1289 sprowadził do Tczewa dominikanów, którzy zbudowali w mieście swój kościół i zespół klasztorny.
W 1308 Tczew podstępnie zdobył zakon krzyżacki. Miasto zostało spalone a mieszczanie wygnani[6]. W ręce zakonu dostał się przywilej lokacyjny, pieczęć miejska i księga prawa lubeckiego. Organizacja miejska przestała istnieć na ponad pół wieku. Dopiero bowiem w latach 1364–1383 Krzyżacy nadali miastu cztery przywileje regulujące zakres praw i obowiązków mieszczan w stosunku do zakonu (lokacja miasta na prawie chełmińskim)[7]. Po 1308 Krzyżacy wznieśli tutaj też zamek będący siedzibą krzyżackich administratorów wójtostwa tczewskiego[8]. Na XIV wiek datowane jest również powstanie fortyfikacji miejskich, rozpoznanych metodą archeologiczną na odcinku biegnącym wzdłuż obecnej ulicy Zamkowej[9]. Wjazd do miasta w tym czasie umożliwiały Bramy Gdańska, Młyńska i Wodna.
W 1410, po bitwie grunwaldzkiej, miasto na krótko znalazło się w rękach polskich. I pokój toruński pozostawił jednak Tczew i całe Pomorze w granicach państwa zakonnego. W 1440 Tczew przystąpił do Związku Pruskiego. W czasie wojny trzynastoletniej (1454-1466) miasto kilkakrotnie zmieniało załogę, by ostatecznie na mocy II pokoju toruńskiego w 1466 zostać przyłączone do Polski. Od 1468 Tczew był siedzibą starostwa niegrodowego oraz powiatu. Miasto odzyskało swój nadwiślański charakter, stało się ośrodkiem kupieckim i rzemieślniczym oraz istotnym ogniwem polskiego handlu zbożem. W czasach polskich odbywały się w Tczewie wielokrotne zjazdy stanów pruskich.
W 1577 miał miejsce, spowodowany nieostrożnością żołnierzy Stefana Batorego, wielki pożar, który prawie doszczętnie zniszczył miasto. Przetrwały tylko budowle sakralne. Odbudowane ze zgliszcz miasto odwiedził w 1623 król Zygmunt III Waza.
Osobny artykuł: Bitwa pod Tczewem. W czasie wojen ze Szwecją w XVII w. i w okresie wojny północnej (1700-1721) miasto ucierpiało od przeciągających tędy obcych wojsk. Niespokojne były też dla Pomorza, w tym również dla Tczewa, czasy saskie poprzedzające rozbiory i rządy pruskie.
Po I rozbiorze W 1772, z chwilą I rozbioru Rzeczypospolitej, Tczew znalazł się pod panowaniem pruskim. Ośrodkiem polskiej kultury w mieście pozostawali dominikanie (do kasaty zakonu w 1818).
Ożywienie nadziei Polaków na zrzucenie władzy pruskiej nastąpiło w 1794 podczas insurekcji kościuszkowskiej, a następnie w latach 1806–1807 podczas wkraczania wojsk napoleońskich i polskich legionów do Wielkopolski i na Pomorze Gdańskie. Pod Tczewem wojska te stanęły 17 stycznia 1807. Miasto zostało zdobyte przez żołnierzy Henryka Dąbrowskiego 23 lutego 1807, podczas generalnego szturmu na Tczew, do którego włączyła się także ludność polska. W legionistach tczewianie widzieli swojego opiekuna i reprezentanta legalnej władzy polskiej. Na rozkaz Napoleona miasto zostało oszańcowane i umocnione. Wokół miasta powstało wtedy 12 szańców. W latach 1807–1812 w Tczewie kilkakrotnie przebywał cesarz Napoleon. Po upadku powstania listopadowego w Tczewie przebywali internowani przez władze pruskie powstańcy, z których część osiedliła się w mieście na stałe.
Pierwszy most na Wiśle w Tczewie z wieżyczkami proj. F.A. Stüler, 1851-1857 (drogowo-kolejowy), 1858 r.
Tczewski dworzec (obecnie nie istnieje) w tle mostu (ok. 1860) W I poł. XIX w. Prusacy rozebrali część murów obronnych z basztami i bramami wjazdowymi, połowę fortyfikacji z czasów szwedzkich i napoleońskich, a także zniszczony już zamek tczewski. Od połowy XIX w. Tczew zaczął się rozwijać jako ośrodek przemysłowy oraz węzeł kolejowy i drogowy. W latach 1851–1857 zbudowano pierwszy most na Wiśle. Jego filary ozdobiono neogotyckimi wieżami. Na przyczółkach wybudowano bogato zdobione bramy wjazdowe. W tym czasie był to najdłuższy most w Europie Północnej (ok. 800 m). Wkrótce przestał on wystarczać i w latach 1888–1890 wybudowano tuż obok w odległości 30 m drugi most. Przejął on funkcję mostu kolejowego, gdyż ten pierwszy służyć miał odtąd potrzebom ruchu pieszego i kołowego.
Widok na Tczew, 1900 r.
Budynek poczty z 1905 r. według proj. Karola Hempla W II poł. XIX w. i na początku XX w. w Tczewie powstały: młyn parowy, fabryka maszyn Muscata, fabryka i warsztat naprawy maszyn Kriesela, fabryka wyrobów metalowych Kelcha, królewski zakład budowy maszyn, odlewnia żelaza, wytwórnie wyrobów cementowych Hoffmana, dwie cukrownie, fabryka wafli, browar, gazownia, wodociągi, zakłady kanalizacji, wodociągi miejskie. Rozwinął się też handel zbożem oraz żegluga na Wiśle.
Aktywni byli Polacy. W okresie poprzedzającym odzyskanie niepodległości powstały: Ochotnicza Straż Pożarna (1897), Zjednoczenie Zawodowe Polskie (1905), Bank Ludowy (1906), Towarzystwo śpiewacze św. Cecylii (reaktywowane w 1918). Oparciem polskości w Tczewie był Kościół katolicki.
Okres międzywojenny
Kościół św. Józefa – przykład tczewskiej architektury okresu międzywojennego W 1918 została utworzona Rada Ludowa, przejmując nieoficjalnie władzę z rąk niemieckich. Rada przygotowała też mieszkańców Tczewa do uroczystego, oficjalnego przekazania miasta oddziałom „Błękitnej Armii” generała Józefa Hallera. W 1919 ukazała się polska gazeta „Dziennik Tczewski”. Dzień powrotu do Polski był bliski. Z wielką serdecznością ludność polska witała 30 stycznia 1920 żołnierzy „Błękitnej Armii” w Tczewie. Przed gmachem starostwa powitano żołnierzy chlebem i solą. Okolicznościowe przemówienie wygłosił pierwszy po wyzwoleniu starosta polski Maksymilian Arczyński. Po kilku dniach, 4 lutego, Tczew odwiedził sam wódz „Błękitnej Armii” gen. Józef Haller.
Odzyskanie przez Polskę niepodległości i powrót Tczewa do państwa polskiego rozpoczynają najnowszą kartę dziejów miasta. Już w 1920 otwarto w Tczewie pierwszą w Polsce Państwową Szkołę Morską. Faktycznym jej organizatorem był pierwszy dyrektor tej placówki komandor Antoni Garnuszewski. W okresie dziesięciolecia istnienia tczewska „szkoła wilków morskich” wydała 140 absolwentom dyplomy oficerów nawigatorów i oficerów mechaników.
Od 1920 trwały też prace nad włączeniem Tczewa do przedsięwzięć gospodarczych związanych z problematyką morską. W 1926 na podstawie decyzji Ministra Przemysłu i Handlu, Wojewody Pomorskiego oraz memoriału Magistratu Miasta Tczewa, przy wydatnej inicjatywie Izby Przemysłowo-Handlowej w Grudziądzu powstał w Tczewie port rzeczno-morski. W oficjalnym otwarciu portu uczestniczył minister Eugeniusz Kwiatkowski. W pracach budowlanych brał udział m.in. inż. Henryk Kliem. Szczególnie korzystne dla portu tczewskiego były lata 1926–1928 – okres szczytowej koniunktury na polski węgiel, spowodowanej długotrwałym strajkiem angielskich górników. Od 1926 roku działało Towarzystwo Żeglugowe „Wisła-Bałtyk” powołane do życia przez konsorcjum kopalń Zagłębia Dąbrowskiego, dysponujące sześcioma holownikami i czternastoma własnymi lichtugami morskimi[10]. Po 1928 roku Towarzystwo zaprzestało działalności i port w Tczewie stracił na znaczeniu i znikły nadzieje na rozwój funkcji portowych miasta na rzecz powstającego portu w Gdyni[10]. Choć skończyły się przeładunki na wielką skalę, żegluga na Wiśle nie ustała. Dziesiątki barek i holowników przepływało przez Tczew codziennie. Odbywał się też regularny ruch pasażerski w górę i w dół Wisły za sprawą spółki „Vistula”. W 1920 zgłoszono w sejmie postulat ustanowienia Tczewa stolicą województwa pomorskiego. Nie został on jednak przyjęty, choć argumenty przedstawione przez posła Jana Dąbskiego z PSL-Piast były dobrze uzasadnione.
W okresie międzywojennym znaczny był dorobek miasta w dziedzinie przemysłu. Istniało wiele fabryk, rozwijało się rzemiosło i handel oraz budownictwo mieszkaniowe. Wybudowano kościół pw. św. Józefa i stadion sportowy. Zmodernizowano wodociągi i rzeźnię miejską. Ukazywało się kilka gazet i czasopism polskich. Liczba mieszkańców wzrosła z ok. 16 tys. w 1921 do 28 tys. w 1938.
Od 1930 stacjonował w Tczewie 2 batalion strzelców, który na wypadek wojny miał jak najdłużej przeciwstawić się Niemcom oraz wysadzić mosty na Wiśle[11].
II wojna światowa
Mosty w Tczewie wysadzone przez polskich saperów 1 września 1939 po próbie opanowania przez Wehrmacht Osobny artykuł: Obrona mostów tczewskich. 1 września 1939 o godzinie 4:34 trzy bombowce nurkujące z 3./StG 1, dowodzone przez Staffelkapitäna Oberleutnanta Brunona Dilleya zaatakowały most w Tczewie. Ich atak nie miał jednak zniszczyć mostu, ale przeszkodzić w jego zniszczeniu. Walki w obronie miasta trwały tylko jeden dzień – 1 września 1939. Żołnierze polscy wykonali jednak swoje zadanie. Na rozkaz ppłk. Stanisława Janika – dowódcy 2 batalionu strzelców mosty zostały zniszczone. Uniemożliwiono w ten sposób przegrupowanie Niemcom swoich wojsk z Rzeszy do Prus Wschodnich, w celu przeprowadzenia planowanego w drugim etapie kampanii wrześniowej skrzydłowego uderzenia na linię Bugu. Rankiem, 2 września do Tczewa wkroczyły wojska hitlerowskie. Rozpoczęła się okupacja – czas mordów i represji wielu tczewian. Na terenie miasta utworzono obozy dla jeńców angielskich i francuskich oraz obóz pracy dla Polaków. Działały różne organizacje konspiracyjne ruchu oporu (m.in. Armia Krajowa i Gryf Pomorski). Niemcy wysiedlali Polaków do Generalnego Gubernatorstwa i do Rzeszy na przymusowe roboty.
Okupacja hitlerowska skończyła się 12 marca 1945, kiedy Tczew zdobyły wojska sowieckie z 242 i 372 dywizji 2 Armii Uderzeniowej 2 Frontu Białoruskiego. W bitwie o Tczew poległo ponad 100 żołnierzy sowieckich. Na podstawie dekretu PKWN z 31 sierpnia 1944 zostały utworzone miejsca odosobnienia, więzienia i ośrodki pracy przymusowej dla „hitlerowskich zbrodniarzy oraz zdrajców narodu polskiego”. Obóz pracy nr 177 Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego utworzyło w Tczewie[12].
Po II wojnie światowej Tczew należał do najbardziej zniszczonych przez działania frontowe miast Pomorza Gdańskiego. Praktycznie nie ostała się żadna zdolna do produkcji fabryka. Nastąpił znaczny ubytek ludności do ok. 18-20 tys. Mieszkańcy podjęli najpierw trud odbudowy, a następnie rozbudowy miasta, które dziś liczy 60 253 osoby (maj 2009). Obecnie w mieście istnieje szereg przedsiębiorstw przemysłu elektromaszynowego, maszynowego, stoczniowego, metalowego, spożywczego, budownictwa wodnego i mostowego. Coraz bardziej widoczny jest sektor prywatny. Istnieje wiele firm i spółek.
Kalendarium historii Tczewa 3000-1700 p.n.e. – z tych czasów pochodzą pierwsze znaleziska archeologiczne na terenie Tczewa, głównie z okresu wpływów rzymskich (groby oraz osady). 1252 – pierwsza pisana wzmianka o Tczewie (Dersove) w niemieckim dokumencie. 1258 – w Tczewie powstała pierwsza na ziemiach polskich Rada Miejska. 1260 – nadanie Tczewowi praw miejskich przez księcia Sambora II. 1289 – Mestwin II sprowadził do Tczewa dominikanów, którzy zbudowali tu kościół i zespół klasztorny. 1308 – w kilka dni po rzezi gdańskiej Tczew, bez walki został zajęty przez Krzyżaków[13]. 1440 – Tczew przystąpił do Związku Pruskiego. 1466 – po pokoju toruńskim Tczew wrócił do Polski. 1577 – wielki pożar spowodowany nieostrożnością żołnierzy Stefana Batorego – pożar prawie doszczętnie zniszczył miasto. 1623 – miasto odbudowane ze zgliszcz odwiedził król Zygmunt III Waza. 1772 – po pierwszym rozbiorze Tczew znalazł się pod panowaniem pruskim. 17 stycznia 1807 – pod Tczewem stanęły wojska napoleońskie. 23 lutego 1807 – miasto zostało zdobyte przez żołnierzy Jana Henryka Dąbrowskiego. 1851-1857 – zbudowano pierwszy tczewski most na Wiśle. Gdy przestał wystarczać, w latach 1888–1890, w odległości ok. 30 metrów wybudowano kolejny most. 1918 – została utworzona Rada Ludowa przejmując nieoficjalnie władzę z rąk niemieckich. Rada przygotowała też miasto do uroczystego przekazania miasta oddziałom „Błękitnej Armii” gen. Hallera. 30 stycznia 1920 – żołnierze „Błękitnej Armii” wkroczyli do Tczewa. Po kilku dniach – 4 lutego do miasta przyjechał gen. Józef Haller. 1920 – otwarcie Szkoły Morskiej w Tczewie. 1926 – w Tczewie powstał port rzeczny Towarzystwa Żegluga Wisła-Bałtyk. 1930 – od tego roku w Tczewie stacjonował 2 Batalion Strzelców. 1 września 1939 – zaatakowanie mostu kolejowego w ramach akcji ZUG, a następnie wysadzenie obu mostów oraz zbombardowanie dworca[14]. 24 stycznia 1940 – publiczna egzekucja trzynastu polskich zakładników przeprowadzona na tzw. świńskim rynku przez funkcjonariuszy SS i paramilitarnego Selbstschutzu. 2016 – patronką miasta Tczewa została św. Jadwiga Andegaweńska, król Polski. Demografia Osobny artykuł: Ludność Tczewa. Rok Liczba ludności 2007 60 271 2008 60 119 2009 60 291 2010 60 152 2011 60 889 2013 60 641 2014 60 673 2015 60 052 2016 60 276 2017 60 257 2018 60 279 2019 59 951 2020 59 430 2021 59 105 Dane z 30 czerwca 2013 roku[15]:
Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni Jednostka osób % osób % osób % Populacja 60 641 100 31 392 51,7 29 249 48,3 Gęstość zaludnienia [mieszk./km²] 2724,2 1410,2 1313,9 Piramida wieku mieszkańców Tczewa w 2014 roku[16].
Piramida wieku Tczew.png
Podział miasta
Neogotycki ratusz w Tczewie
Osiedle Bajkowe, ul. Rokicka Tczew nie posiada prawnego podziału administracyjnego, ale wyróżnia się następujące osiedla i części miasta:
Nowe Miasto Os. Bajkowe/Piotrowo Os. Czyżykowo Osiedle Garnuszewskiego Górki Os. gen. J. Bema (Działki Bema) Os. Kolejarz Malinowo Os. Prątnica Os. S. Staszica (Abisynia, Działki Staszica) Os. Strzelnica Os. Suchostrzygi Os. W. Witosa (Górki) Os. Za Parkiem Os. Zatorze (Kosenviertel, Kosen) Stare Miasto Architektura
Centrum Wystawienniczo-Regionalne Dolnej Wisły w Tczewie
Kościół farny Podwyższenia Krzyża Świętego – nawa główna
Miejska wieża ciśnień w Tczewie
Park miejski w Tczewie
Tczewska przystań Zabytki farny kościół Podwyższenia Krzyża Świętego – najstarszy zabytek w mieście. Kościół pochodzi z XIII w., zbudowany został w stylu nadwiślańskiego gotyku, a jego wystrój wewnętrzny pochodzi z okresu baroku. Olbrzymia murowana wieża jest najstarszą częścią kościoła, a jej szczyt – dawniej drewniany – został odbudowany po pożarze w 1982. Na ścianach kościoła znaleziono zabytkowe freski, które konserwatorzy starają się odrestaurować; najstarszy z nich pochodzi z II poł. XV w. i przedstawia święte niewiasty – nieczęsto w średniowiecznej sztuce sakralnej przedstawiano wyłącznie postacie kobiet. W wieży znajdują się cztery dzwony: „Odkupiciel człowieka”, „Maryja”, „Jan Paweł II” i „Wacław”. podominikański kościół św. Stanisława Kostki – pochodzący z XIV w., jest to kościół o bardzo dobrej akustyce. Wybudowany w stylu gotyckim, posiada charakterystyczną ośmioboczną wieżę. Po kasacie zakonu dominikanów kościół był przebudowany na szkołę, później – do 1945, użytkowany przez ewangelików. Po II wojnie światowej założono tu wartościowe witraże. most drogowy na Wiśle oraz most kolejowy– stanowią szczególną atrakcję Tczewa. Jako pierwszy powstał most drogowy (1851-1857) i był wówczas jednym z najdłuższych na świecie (837 m długości), budowa mostu drogowego kosztowała 4 mln talarów. Kamień węgielny pod budowę położył Fryderyk Wilhelm IV. Most początkowo miał 10 wież i dwie bramy wjazdowe z pięknymi portalami – dzisiaj pozostały jedynie cztery wieże. Drugi, kolejowy, powstał w latach 1888–1890, kiedy jeden most przestał wystarczać. Mosty są szczególnie interesujące ze względu na zastosowane rozwiązania techniczno-konstrukcyjne. Amerykańskie Towarzystwo Inżynieryjne uznało most tczewski za międzynarodowy zabytek inżynierii budowlanej (na tej samej liście jest m.in. paryska wieża Eiffla). wiatrak typu holenderskiego – zbudowany został w 1806; drewniany, podmurowany, posiada rzadko spotykane pięcioramienne skrzydło[17] i obrotową głowicę; od 1983 znajduje się w rękach prywatnych, udostępniony na harcówkę dla szczepu harcerzy w Tczewie. willa Eisenacka Pozostałe obiekty Muzeum Wisły – oddział Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku. Tczew ul. 30 Stycznia 4 (budynek Fabryki Sztuk). Mieści się w budynku przedwojennej Fabryki Maszyn Rolniczych „Arkona”, w której w czasie okupacji znajdował się hitlerowski obóz przesiedleńczy dla ludności polskiej z pow. tczewskiego wyrzucanej z własnych domów i gospodarstw. Fabryka Sztuk Miejska wieża ciśnień – zbudowana w 1905, obrazuje dawne budownictwo urządzeń komunalnych. 40-metrowa wieża siłą naturalnego ciśnienia rozprowadzała do mieszkań wodę, zgromadzoną w ogromnym zbiorniku. Ratusz – znajdował się na placu Hallera, w centralnym punkcie Starego Miasta, był siedzibą Rady Miejskiej, sądu i kancelarii miejskiej. Po pożarze w 1916 nie został już odbudowany, obecnie siedzibą władz miejskich jest budynek z początku XX w. Obecnie na placu Hallera znajduje się wykonany z kostki obrys dawnych murów ratusza. Budynek Poczty – wzniesiony w 1905 według projektu Karola Hempla na miejscu dwóch mniejszych budynków z pruskiego muru. Poczta mieści się w tym miejscu od 1850. Na budynku umieszczone są: herb Gdańska, herb Tczewa oraz godło państwowe. Park miejski – znajduje się w centrum miasta zajmując powierzchnię ok. 15 ha. Jego dolna część powstała w drugiej połowie XIX w., górna część pochodzi z początku XX w. Znajduje się tu m.in. amfiteatr z muszlą koncertową, a przy wejściu do parku można zobaczyć pomnik upamiętniający tczewskich harcerzy, którzy zginęli w II wojnie światowej. Budynek pierwszej w Polsce Państwowej Szkoły Morskiej – zbudowany w 1911, początkowo mieściła się w nim Szkoła Żeńska. Szkoła Morska powstała w 1920 i działała w Tczewie do 1930. Przed przeniesieniem do Gdyni ukończyło ją 140 absolwentów na wydziałach nawigacyjnym i mechanicznym. Obecnie mieści się w nim I Liceum Ogólnokształcące im. Marii Skłodowskiej-Curie. Budynek dawnych łazienek – budowy zakończono w 1913, na parterze mieściły się poczekalnia i łazienki lecznicze, na piętrze znajdowały się łazienki pierwszej i drugiej klasy. Następnie budynek pełnił funkcję siedziby starostwa powiatowego. Obecnie budynek jest w rękach prywatnych, a siedziba starostwa powiatowego znajduje się obecnie na ulicy Piaskowej. Kościół św. Józefa – zbudowany w latach 1931–1936. Kościół ma 55 metrów długości oraz 30 metrów szerokości. Wysokość wieży od ziemi do dachu wynosi 44 m. Przystań wraz z bulwarem – zbudowana w ramach rewitalizacji Starego Miasta kompleks rekreacyjno-wypoczynkowy, z ogródkiem jordanowskim, restauracją, karczmą, ścieżkami widokowo-spacerowymi. Centrum Konserwacji Wraków Statków Park Kopernika – mieści się niedaleko urzędu miasta. W 2019 roku rozpocznie się jego rewitalizacja. Kanał Młyński. Most Knybawski – położony w odległości ok. 2 km od południowej granicy Tczewa. Szlaki turystyczne W Tczewie swój początek mają następujące szlaki turystyczne:
szlak turystyczny żółty Szlak Kociewski: Tczew (dworzec PKP) – Starogard Gd. – Czarna Woda (84 km) szlak turystyczny zielony Szlak Ziemi Tczewskiej im. Romana Klima: Tczew – Pelplin – Mała Karczma szlak turystyczny czarny Szlak Dolnej Wisły: Tczew – Gniew – Nowe A także kończy się
szlak turystyczny czerwony Szlak Motławski Gdańsk (Urząd Marszałkowski) – Tczew Wspólnym punktem szlaków jest TCZEW stacja kolejowa.
Transport
Linia kolejowa nr 131 w Tczewie
Dworzec kolejowy w Tczewie
Autobus miejski MAN NL-202 Osobny artykuł: Transport kolejowy w powiecie tczewskim. Kolejowy Tczew jest jednym z największych węzłów kolejowych na Pomorzu. Stacja kolejowa w Tczewie jest ważną stacją w ruchu pasażerskim, jak i towarowo-przeładunkową, skomunikowaną z Trójmiastem a także największymi miastami w Polsce[18]. W granicach administracyjnych miasta przebiegają ważne szlaki kolejowe:
linia kolejowa 9 magistrala węglowa 131 linia kolejowa 203 łącznica kolejowa 730 Zajączkowo Tczewskie i posterunek odgałęźny Tczew Suchostrzygi Drogowy W granicach administracyjnych miasta przebiega droga krajowa nr 91 oraz droga wojewódzka nr 224
Komunikacja miejska W mieście komunikacja miejska jest skupiona na 10 liniach autobusowych. Przewoźnikiem miejskim jest firma Gryf z Kartuz. W mieście znajduje się nowoczesny dworzec przesiadkowy oraz 3 pętle autobusowe. Funkcjonuje również linia nr 50 na trasie Tczew – Gdańsk – Tczew[19].
Oświata Szkoły podstawowe Szkoła Podstawowa nr 1 im. gen. Jana Henryka Dąbrowskiego Sportowa Szkoła Podstawowa nr 2 z Oddziałami Integracyjnymi im. Bohaterów Westerplatte Szkoła Podstawowa nr 4 im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego Szkoła Podstawowa nr 5 im. Adama Mickiewicza Szkoła Podstawowa nr 7 im. Stanisława Staszica Szkoła Podstawowa nr 8 im. św. Wojciecha Szkoła Podstawowa nr 10 z Oddziałami Integracyjnymi im. płk. Stanisława Dąbka Szkoła Podstawowa nr 11 im. Mikołaja Kopernika Szkoła Podstawowa nr 12 im. B. Malinowskiego Niepubliczna Szkoła Podstawowa nr 1 im. św. Ojca Pio Niepubliczna Prywatna Szkoła Podstawowa Fontanna Marzeń Niepubliczna Szkoła Podstawowa Montessori Katolickie Centrum Edukacji Szkoły średnie I Liceum Ogólnokształcące im. Marii Skłodowskiej – Curie Uniwersyteckie Katolickie LO im. św. Jadwigi Królowej Zespół Szkół Ekonomicznych im. ks. Janusza St. Pasierba II Liceum Ogólnokształcące im. króla Jana III Sobieskiego Zespół Szkół Technicznych im. kmdr Antoniego Garnuszewskiego Zespół Szkół Budowlanych i Odzieżowych im. Henryka Sienkiewicza Zespół Szkół Rzemieślniczych i Kupieckich im. księcia Sambora II Szkoły wyższe Centrum Edukacji Dorosłych – w strukturze placówki funkcjonuje filia Wyższej Szkoły Morskiej w Gdyni i punkt konsultacyjny Uniwersytetu Gdańskiego – Kolegium Kształcenia Nauczycieli Języków Obcych Punkt konsultacyjny Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie Punkt konsultacyjny Politechniki Gdańskiej Wydział zamiejscowy Gdańska Szkoła Wyższa W Tczewie funkcjonują ponadto liczne przedszkola (publiczne i niepubliczne), oraz Zespół Placówek Specjalnych im. św. Jana Pawła II (przedszkole, szkoła podstawowa i szkoła średnia).
Wspólnoty wyznaniowe
Kościół parafialny NMP Matki Kościoła Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące Kościoły i związki wyznaniowe:
Kościół Chrześcijan Baptystów: Wspólnota Kościoła Chrześcijan Baptystów w Tczewie Kościół Ewangelicko-Augsburski: zbór (filiał parafii w Sopocie) Kościół rzymskokatolicki: parafia pw. Jezusa Chrystusa Króla Wszechświata parafia pw. NMP Matki Kościoła – proboszczem jest dziekan dekanatu tczewskiego. parafia pw. Podwyższenia Krzyża św. parafia pw. św. Franciszka z Asyżu parafia pw. św. Józefa parafia pw. św. Maksymiliana Kolbego kościół pw. św. Stanisława Kostki kaplica cmentarna pw. MB Bolesnej Kościół Zielonoświątkowy Świadkowie Jehowy: zbór Tczew-Centrum zbór Tczew-Czyżykowo (w tym grupa rosyjskojęzyczna) zbór Tczew-Suchostrzygi (Sala Królestwa Czarlin ul. Dworcowa 10)[20] Cmentarze Cmentarz Komunalny, Cmentarz Katolicki-Nowy Cmentarz Katolicki-Stary Cmentarz parafii pw. św. Józefa Cmentarz Ewangelicki Sport
Centrum Sportu i Rekreacji W Tczewie swą siedzibę ma klub piłkarski Gryf 2009 Tczew, który powstał 24 czerwca 2009 z połączenia dwóch klubów: Wisły Tczew oraz Unii Tczew[21][22], Wisła Tczew, która reaktywowała się 22 maja 2015 roku oraz Unia Tczew reaktywowana w 2012 roku. Znajduje się tu także Tczewskie Centrum Sportu i Rekreacji (TCSiR) z krytą oraz otwartą pływalnią, siłownią, sauną i kortami tenisowymi[23].
Gospodarka Na terenie miasta zlokalizowana jest Pomorska Specjalna Strefa Ekonomiczna z licznymi przedsiębiorstwami[24]. Większe firmy to Flex oraz Eaton.
Honorowi Obywatele Miasta Tczewa Lista honorowych obywateli[25][26]:
Bogdan Borusewicz (1990) ks. Stanisław Cieniewicz (1990) Lech Wałęsa (1990) Łucja Wydrowska-Biedunkiewicz (1990) Alfred Schickentanz (1990) ks. Janusz Pasierb (1991) ks. Piotr Wysga (1996) prof.zw.dr hab. Kazimierz Denek (1998) Zdzisław Jaśkowiak (2000) Roman Klim (2000) Prof. Józef Szajna (2001) Franciszek Fabich (2001) ks. bp prof. dr hab. Jan Bernard Szlaga (2002) Roman Landowski (2003) Klaus Lohmann (2004) Ryszard Karczykowski (2005) Jerzy Kubicki (2005) Prof. Józef Andrzej Lisowski (2006) Kazimierz Piechowski (2006) Jan Rogowski (2008) Walenty Faterkowski (2009) Zenon Odya (2011) ks. Antoni Dunajski (2012) Kazimierz Zimny[27] (2016) Prof. Jan Strelau (2017) Prof. Grzegorz Witold Kołodko (2017) Czesława Kościańska (2021)[28] Współpraca międzynarodowa Miasta i gminy partnerskie:
Miasto Kraj Rok podpisania umowy Witten Niemcy 1990, 1998, 1999 Lew ha-Szaron Izrael 1997 Werder (Havel) Niemcy 1998 Birżai Litwa 1998 Barking and Dagenham Wielka Brytania 1999 Dębno Polska 2000 Beauvais Francja 2005 Czarnomorsk Ukraina 2006 Aizkraukle Łotwa 2007 Zobacz też Gmina żydowska w Tczewie Synagoga w Tczewie Stara Synagoga w Tczewie Stary cmentarz żydowski w Tczewie Nowy cmentarz żydowski w Tczewie Aleja Solidarności w Tczewie Międzynarodowy Festiwal Działań Teatralnych i Plastycznych Zdarzenia Lichtuga, Żegluga Wisła-Bałtyk Rzeczne lodołamacze na Wiśle SS Tczew Flex (przedsiębiorstwo) 47 Batalion Saperów (LWP) Przypisy Wyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny, demografia.stat.gov.pl [dostęp 2021-12-22]. Lista miast w Polsce (spis miast, mapa miast, liczba ludności, powierzchnia, wyszukiwarka), Polska w liczbach [dostęp 2021-12-22] (pol.). Port Lotniczy Gdańsk, airport.gdansk.pl [dostęp 2020-12-28] (pol.). Podział Administracyjny Miasta Tczewa. tczew.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-08-14)].. Ewa Siatkowska, Rodzina języków zachodniosłowiańskich, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992, s. 22, ISBN 83-01-10061-3, OCLC 830057641. Witold Mikołajczyk, Wojny polsko-krzyżackie Wydawnictwo Replika Zakrzewo 2009, s.26. K.Korda, Gdy miasto upadło. Zdobycie Tczewa przez Krzyżaków w 1308, „Kociewski Magazyn Regionalny” 2001, nr 2. Wojciech Pastuszka: Tak, to jest krzyżacki zamek. Archeowieści, 2012-02-24. [dostęp 2012-02-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-02-26)]. DETEKT – Badania archeologiczne w Tczewie, ul. Zamkowa, detekt.com.pl [dostęp 2017-11-09] (pol.). Jerzy Miciński: Księga statków polskich: 1918-1945. T. 1. Gdańsk: Polnord, Oskar, 1996, s. 152-166. ISBN 83-86181-23-0 Wojsko w Tczewie w serwisie Dawny Tczew [dostęp 7-05-2017] Mariusz Lesław Krogulski, Okupacja w imię sojuszu. Armia sowiecka w Polsce 1944–1956 (fragmenty), forumemjot, 9 maja 2012 [dostęp 2018-10-13] [zarchiwizowane z adresu 2018-10-13] (pol.). B. Śliwiński, Pomorze Wschodnie w okresie rządów księcia polskiego Władysława Łokietka w latach 1306–1309, Gdańsk 2003. Judyta Kurowska-Ciechańska, Ariel Ciechański: Koleje. Warszawa: Carta blanca, 2008. Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 30 VI 2013 r.. GUS. [dostęp 2013-11-19]. (pol.). Tczew polskawliczbach.pl, w oparciu o dane GUS. Zobacz jak zmieniło się Pomorze. Porównujemy stare i aktualne zdjęcia. Wyszukiwarka rozkładu jazdy pociągów PKP PLK S.A. – Portal Pasażera – PKP Polskie Linie Kolejowe S.A., portalpasazera.pl [dostęp 2021-04-06] (pol.). Arriva – Twój regionalny przewoźnik, Arriva – Twój regionalny przewoźnik [dostęp 2020-06-10] (pol.). Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2022-12-18]. Informacje o klubie. gryf.tczew.net.pl. [dostęp 2013-02-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-06-23)]. Fuzja piłkarska: Wisła i Unia połączone! Powstał Gryf Tczew. portalpomorza.pl (Gazeta Tczewska). [dostęp 2013-02-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-11-02)]. Tczewskie Centrum Sportu i Rekreacji. tcsir.tcz.pl. [dostęp 2013-02-19]. PSSE-, Pomorska Specjalna Strefa Ekonomiczna, strefa.gda.pl [dostęp 2020-06-05] (pol.). Wyróżnienia tczewskiego samorządu. UM Tczewa. [dostęp 2011-02-03]. Tczew – Honorowi Obywatele Miasta Tczewa, 1 maja 2020 [dostęp 2020-10-03] (pol.). Kazimierz Zimny Honorowym Obywatelem Miasta Tczewa, biegajacy.tczew.pl [dostęp 2016-01-06]. Tczew – Honorowi Obywatele Miasta Tczewa, 1 maja 2020 [dostęp 2022-07-08] (pol.). Linki zewnętrzne Krzysztof Halicki: Samorząd powiatowy w powiecie tczewskim w latach 1920-1939, Tczew 2016, ss. 189.. Krzysztof Halicki – Academia.edu. [dostęp 2016-12-02]. Dawny Tczew: Strona o historii Tczewa i okolic, galeria zdjęć i pocztówek Serwis Poświęcony historii Mostu Tczewskiego Przewodnik po zabytkach Tczewa Miejski Serwis Internetowy Zbiór zdigitalizowanych dokumentów o mieście w Miejskiej Bibliotece Publicznej w Tczewie Trsovia – Niekomercyjna galeria zdjęć Tczewa i okolic. t.tczew.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-01-28)]. Zdjęcia Tczewa z lotu ptaka Tczew, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 270. Archiwalne widoki i publikacje związane z miejscowością w bibliotece Polona pde Miasta województwa pomorskiego pde Powiat tczewski pde Powiat tczewski (1919–1975) pde Kociewie Kontrola autorytatywna (gmina miejska):VIAF: 159510949LCCN: n85129346GND: 4012443-5NKC: ge172118J9U: 987007562489605171, 987007562489505171WorldCat: lccn-n85129345 Encyklopedia internetowa: Britannica: place/Tczew Store norske leksikon: Tczew Kategorie: TczewMiasta w województwie pomorskimMiasta w Polsce lokowane w XIII wieku Menu nawigacyjne Nie jesteś zalogowany Dyskusja Edycje Utwórz konto Zaloguj się ArtykułDyskusja CzytajEdytujEdytuj kod źródłowyHistoria i autorzy Przeszukaj Wikipedię Strona główna Losuj artykuł Kategorie artykułów Najlepsze artykuły Częste pytania (FAQ) Dla czytelników O Wikipedii Zgłoś błąd Kontakt Wspomóż Wikipedię Dla wikipedystów Pierwsze kroki Portal wikipedystów Ogłoszenia Zasady Pomoc Ostatnie zmiany Narzędzia Linkujące Zmiany w linkowanych Prześlij plik Strony specjalne Link do tej wersji Informacje o tej stronie Cytowanie tego artykułu Element Wikidanych Drukuj lub eksportuj Utwórz książkę Pobierz jako PDF Wersja do druku W innych projektach Wikimedia Commons Wikipodróże
W innych językach العربية Bân-lâm-gú Беларуская Български Cebuano Čeština Deutsch Dolnoserbski Eesti English Español Esperanto Euskara فارسی Français Gaelg 客家語/Hak-kâ-ngî 한국어 Հայերեն Bahasa Indonesia Italiano עברית Jawa Kaszëbsczi Latviešu Lietuvių Magyar Македонски Bahasa Melayu Dorerin Naoero Nederlands 日本語 Norsk bokmål Português Română Русский Scots Simple English Slovenčina Ślůnski Српски / srpski Suomi Svenska Татарча / tatarça ไทย Türkçe Українська Tiếng Việt Winaray 中文 Edytuj linki Tę stronę ostatnio edytowano 8 mar 2023, 20:25. Tekst udostępniany na licencji Creative Commons: uznanie autorstwa, na tych samych warunkach, z możliwością obowiązywania dodatkowych ograniczeń. Zobacz szczegółowe informacje o warunkach korzystania. Polityka prywatnościO WikipediiKorzystasz z Wikipedii tylko na własną odpowiedzialnośćWersja mobilnaDla deweloperówStatystykiKomunikat na temat ciasteczek
inatiV
1
To właśnie ta liczba opisuje Twoje życie!
Zawsze chcesz być pierwszy we wszystkim, co robisz.
Posiadasz wrodzone zdolności przywódcze, charyzmę i chęć przebywania z ludźmi, w których z łatwością wzbudzają zaufanie.
Szczęście czerpiesz z władzy oraz swoich sukcesów.
W sumie prawda… W szkole też miałam jedynki (I uwagi za nic)
Jestem "wdzięczna" szkole za spier*oloną psychikę i przeszłość
maxymalnymax
6
.flowers.
5
WindowsXP_Profeszjonal
Dlaczego przy niespodziankach nie ma do dyspozycji ani jednej negatywnej odpowiedzi? Są ludzie (w tym ja) którzy nie lubią niespodzianek
inatiV
@Zdestabilizowany Rel
Emkachlebek
8
To właśnie ta liczba opisuje Twoje życie! Jesteś wolnym duchem, którym z pleców wyrastają niewidzialne skrzydła. Kochasz podróże w egzotyczne miejsca i najczęściej je wybierasz. Pasjonujesz się obcymi kulturami i chętnie uczysz się nowych języków. Oddasz serce temu, kto dotrzyma Ci tempa i wykaże się podobną swobodą. Podziel się wynikiem w komentarzu!nie bo 9
urfavvlia
6
To mój dzień urodzenia
megahakerek
k****,jakie najcenniejsze to relacje z innymi, ja nie mam kolegów,mam tylko znaj online w grach
.Ibizka.
5 moja ulubiona cyfra 💚
KociaraWojownicy
1
toxicqueen
Tczew
Przejdź do nawigacjiPrzejdź do wyszukiwania
Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Tczew
Tczew
miasto i gmina
Ilustracja
Widok na bulwar nadwiślański i stare miasto od strony Wisły
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo
Polska
Województwo
pomorskie
Powiat
tczewski
Aglomeracja
trójmiejska
Data założenia
1252
Prawa miejskie
1260
Prezydent
Mirosław Pobłocki
Powierzchnia
22,26 km²
Wysokość
29 m n.p.m.
Populacja (30.06.2021)
• liczba ludności
• gęstość
59 105[1]
2655,2 os./km²
Strefa numeracyjna
+48 58
Kod pocztowy
83-110, 83-100, 83-101, 83-102
Tablice rejestracyjne
GTC
Położenie na mapie powiatu tczewskiego
(Przełącz na mapę Polski)
Mapa konturowa powiatu tczewskiego, u góry nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Tczew”
Tczew
Tczew
Ziemia54°05′31,89″N 18°46′38,39″E
TERC (TERYT)
2214011
SIMC
0934903
Hasło promocyjne: Z Tczewa wszędzie blisko
Urząd miejski
pl. J. Piłsudskiego 1
83-110 Tczew
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP
Panorama Tczewa i mostów od strony Lisewa Malborskiego
Tczew wymowa i (koc. Derszewo, kaszub. Dërszewò, niem. Dirschau, łac. Trsovia) – miasto w północnej Polsce, w województwie pomorskim, siedziba powiatu tczewskiego, należące do aglomeracji trójmiejskiej. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa gdańskiego.
Według danych GUS z 30 czerwca 2021 r., Tczew liczył 59 105 mieszkańców[1] i był pod względem liczby ludności czwartym (po Gdańsku, Gdyni oraz Słupsku) miastem w województwie pomorskim, a także 73. spośród najludniejszych miast w Polsce[2].
Spis treści
1 Położenie
2 Powierzchnia
3 Historia
3.1 Do rozbiorów
3.2 Po I rozbiorze
3.3 Okres międzywojenny
3.4 II wojna światowa
3.5 Kalendarium historii Tczewa
4 Demografia
5 Podział miasta
6 Architektura
6.1 Zabytki
6.2 Pozostałe obiekty
6.3 Szlaki turystyczne
7 Transport
7.1 Kolejowy
7.2 Drogowy
7.3 Komunikacja miejska
8 Oświata
8.1 Szkoły podstawowe
8.2 Szkoły średnie
8.3 Szkoły wyższe
9 Wspólnoty wyznaniowe
10 Cmentarze
11 Sport
12 Gospodarka
13 Honorowi Obywatele Miasta Tczewa
14 Współpraca międzynarodowa
15 Zobacz też
16 Przypisy
17 Linki zewnętrzne
Położenie
Miasto położone na Pojezierzu Starogardzkim w pradolinie rzeki Wisły, w regionie Kociewie, drugim obok Kaszub regionie Pomorza Gdańskiego, w odległości ok. 30 km od Gdańska, należące do aglomeracji trójmiejskiej. Jest jednym z najstarszych miast na Pomorzu, jego historia sięga 1198 roku. Jest to węzeł komunikacyjny Polski północnej, leżący przy skrzyżowaniu szlaku Śląsk – Bałtyk i Berlin – Królewiec. Krzyżują się tu droga krajowa nr 91 relacji Gdańsk – Toruń oraz droga wojewódzka nr 224 relacji Tczew – Wejherowo (oznaczona drogowskazem Kościerzyna), a w pobliżu przebiega autostrada A1 – węzeł Stanisławie oraz Swarożyn, droga krajowa nr 22 Kostrzyn nad Odrą – Grzechotki oraz – w odległości ok. 20 km na północny wschód miasta – droga ekspresowa S7. Łącznie w Tczewie jest około 130 km dróg[potrzebny przypis]. Sąsiednie gminy to Lichnowy, Miłoradz, Tczew (gmina wiejska). W odległości ok. 44 km znajduje się Port Lotniczy Gdańsk im. Lecha Wałęsy[3].
Powierzchnia
1951: 24 km²
1955: 30 km²
1960: 35 km²
od 1980: 22 km²
Według danych z 2007[4] Tczew ma obszar 22,26 km², w tym:
użytki rolne: 39,4%
wody: 3,7%
tereny zabudowane i zurbanizowane: 46,7%
lasy i zadrzewienia: 0,4%
nieużytki: 1,1%
inne: 8,7%
Miasto stanowi 3,19% powierzchni powiatu.
Historia
Osadnictwo na terenie Tczewa należało do najstarszych na Pomorzu Gdańskim. Znaleziska archeologiczne wskazują, że okolice Tczewa były zasiedlone przez człowieka już ok. 3000-1700 lat p.n.e. (młodsza epoka kamienna – kultura pucharów lejkowatych). O ciągłości osadniczej świadczą ozdoby i narzędzia z okresu Hallstatt D (500-400 lat p.n.e.), cmentarzysko z okresu rzymskiego oraz ślady osady wczesnośredniowiecznej.
Do rozbiorów
Ta sekcja od 2016-06 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł.
Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do wiarygodnych źródeł.
(Dodanie listy źródeł bibliograficznych lub linków zewnętrznych nie jest wystarczające).
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.
Pierwsza źródłowa wzmianka o Tczewie pochodzi z 1252 r., kiedy to w Tczewie książę Sambor II rozpoczął budowę zamku. W wystawionym niemieckim dokumencie wymieniono osadę Dersove. Etymologia nazwy miasta nie została dotąd przez językoznawców wyjaśniona w sposób jednoznaczny, przypuszcza się, że może pochodzić z języka pruskiego[5] (pruskie słowo "dirse" oznaczało osobę odważną). Jedno jest jednak pewne, że jest ona daleko starsza niż jego pierwszy zapis. W najstarszych pisanych dokumentach (XII i XIII w.) występowały obok siebie dwie nazwy odnoszące się do tej samej albo nawet do dwóch sąsiadujących ze sobą osad: wspomniana Trsow – zdaniem prof. Tymienieckiego pochodzenia etruskiego, a według Mrongowiusza od Tkaczewo, co oznaczałoby osadę tkaczy, i Derszewo, od imienia feudała Dersława, odpowiadające kaszubskiemu Dërszewò, a niemieckiemu Dirschau.
Pozostałości murów obronnych Tczewa z basztą, ul. Podmurna
Plac Hallera w Tczewie w głębi kościół podominikański św. Stanisława Kostki
Most kolejowy i Most Tczewski
Rosnące znaczenie gospodarczej funkcji Wisły i kilku ośrodków osadniczych występujących w XII-XIII w. na terenie Tczewa zadecydowało o budowie zamku i przeniesieniu stolicy księstwa przez Sambora II z Lubiszewa do Tczewa na przełomie 1252/1253 roku. Powstanie Rady Miejskiej w Tczewie, ukonstytuowanej już w 1258 za przyzwoleniem wspomnianego księcia Sambora II, wyprzedza lokację miasta. Jest to jedyny tego typu przypadek na terenie dzisiejszej Polski. Tczewska Rada Miejska utworzona została wcześniej niż uważane za najstarsze w naszym państwie Rady we Wrocławiu (1261), w Krakowie (1264) czy w Poznaniu (1280), które w tych miastach powstały jednak kilka lub kilkanaście lat po nadaniu praw miejskich. W świetle faktów historycznych samorząd miasta Tczewa jest starszym, więc i pierwszym w dziejach na obecnym obszarze Polski.
W 1260 Tczew otrzymał z nadania Sambora II prawa miejskie (lokacja na prawie lubeckim). W mieście rozwijało się rzemiosło i handel. Zamożność powiększała komora celna na Wiśle. Istniał port, do którego przypływały statki zachodnich kupców, a własna mennica biła wymienialne srebrne denary. Ostatni władca Pomorza Gdańskiego Mestwin II w 1289 sprowadził do Tczewa dominikanów, którzy zbudowali w mieście swój kościół i zespół klasztorny.
W 1308 Tczew podstępnie zdobył zakon krzyżacki. Miasto zostało spalone a mieszczanie wygnani[6]. W ręce zakonu dostał się przywilej lokacyjny, pieczęć miejska i księga prawa lubeckiego. Organizacja miejska przestała istnieć na ponad pół wieku. Dopiero bowiem w latach 1364–1383 Krzyżacy nadali miastu cztery przywileje regulujące zakres praw i obowiązków mieszczan w stosunku do zakonu (lokacja miasta na prawie chełmińskim)[7]. Po 1308 Krzyżacy wznieśli tutaj też zamek będący siedzibą krzyżackich administratorów wójtostwa tczewskiego[8]. Na XIV wiek datowane jest również powstanie fortyfikacji miejskich, rozpoznanych metodą archeologiczną na odcinku biegnącym wzdłuż obecnej ulicy Zamkowej[9]. Wjazd do miasta w tym czasie umożliwiały Bramy Gdańska, Młyńska i Wodna.
W 1410, po bitwie grunwaldzkiej, miasto na krótko znalazło się w rękach polskich. I pokój toruński pozostawił jednak Tczew i całe Pomorze w granicach państwa zakonnego. W 1440 Tczew przystąpił do Związku Pruskiego. W czasie wojny trzynastoletniej (1454-1466) miasto kilkakrotnie zmieniało załogę, by ostatecznie na mocy II pokoju toruńskiego w 1466 zostać przyłączone do Polski. Od 1468 Tczew był siedzibą starostwa niegrodowego oraz powiatu. Miasto odzyskało swój nadwiślański charakter, stało się ośrodkiem kupieckim i rzemieślniczym oraz istotnym ogniwem polskiego handlu zbożem. W czasach polskich odbywały się w Tczewie wielokrotne zjazdy stanów pruskich.
W 1577 miał miejsce, spowodowany nieostrożnością żołnierzy Stefana Batorego, wielki pożar, który prawie doszczętnie zniszczył miasto. Przetrwały tylko budowle sakralne. Odbudowane ze zgliszcz miasto odwiedził w 1623 król Zygmunt III Waza.
Osobny artykuł: Bitwa pod Tczewem.
W czasie wojen ze Szwecją w XVII w. i w okresie wojny północnej (1700-1721) miasto ucierpiało od przeciągających tędy obcych wojsk. Niespokojne były też dla Pomorza, w tym również dla Tczewa, czasy saskie poprzedzające rozbiory i rządy pruskie.
Po I rozbiorze
W 1772, z chwilą I rozbioru Rzeczypospolitej, Tczew znalazł się pod panowaniem pruskim. Ośrodkiem polskiej kultury w mieście pozostawali dominikanie (do kasaty zakonu w 1818).
Ożywienie nadziei Polaków na zrzucenie władzy pruskiej nastąpiło w 1794 podczas insurekcji kościuszkowskiej, a następnie w latach 1806–1807 podczas wkraczania wojsk napoleońskich i polskich legionów do Wielkopolski i na Pomorze Gdańskie. Pod Tczewem wojska te stanęły 17 stycznia 1807. Miasto zostało zdobyte przez żołnierzy Henryka Dąbrowskiego 23 lutego 1807, podczas generalnego szturmu na Tczew, do którego włączyła się także ludność polska. W legionistach tczewianie widzieli swojego opiekuna i reprezentanta legalnej władzy polskiej. Na rozkaz Napoleona miasto zostało oszańcowane i umocnione. Wokół miasta powstało wtedy 12 szańców. W latach 1807–1812 w Tczewie kilkakrotnie przebywał cesarz Napoleon. Po upadku powstania listopadowego w Tczewie przebywali internowani przez władze pruskie powstańcy, z których część osiedliła się w mieście na stałe.
Pierwszy most na Wiśle w Tczewie z wieżyczkami proj. F.A. Stüler, 1851-1857 (drogowo-kolejowy), 1858 r.
Tczewski dworzec (obecnie nie istnieje) w tle mostu (ok. 1860)
W I poł. XIX w. Prusacy rozebrali część murów obronnych z basztami i bramami wjazdowymi, połowę fortyfikacji z czasów szwedzkich i napoleońskich, a także zniszczony już zamek tczewski. Od połowy XIX w. Tczew zaczął się rozwijać jako ośrodek przemysłowy oraz węzeł kolejowy i drogowy. W latach 1851–1857 zbudowano pierwszy most na Wiśle. Jego filary ozdobiono neogotyckimi wieżami. Na przyczółkach wybudowano bogato zdobione bramy wjazdowe. W tym czasie był to najdłuższy most w Europie Północnej (ok. 800 m). Wkrótce przestał on wystarczać i w latach 1888–1890 wybudowano tuż obok w odległości 30 m drugi most. Przejął on funkcję mostu kolejowego, gdyż ten pierwszy służyć miał odtąd potrzebom ruchu pieszego i kołowego.
Widok na Tczew, 1900 r.
Budynek poczty z 1905 r. według proj. Karola Hempla
W II poł. XIX w. i na początku XX w. w Tczewie powstały: młyn parowy, fabryka maszyn Muscata, fabryka i warsztat naprawy maszyn Kriesela, fabryka wyrobów metalowych Kelcha, królewski zakład budowy maszyn, odlewnia żelaza, wytwórnie wyrobów cementowych Hoffmana, dwie cukrownie, fabryka wafli, browar, gazownia, wodociągi, zakłady kanalizacji, wodociągi miejskie. Rozwinął się też handel zbożem oraz żegluga na Wiśle.
Aktywni byli Polacy. W okresie poprzedzającym odzyskanie niepodległości powstały: Ochotnicza Straż Pożarna (1897), Zjednoczenie Zawodowe Polskie (1905), Bank Ludowy (1906), Towarzystwo śpiewacze św. Cecylii (reaktywowane w 1918). Oparciem polskości w Tczewie był Kościół katolicki.
Okres międzywojenny
Kościół św. Józefa – przykład tczewskiej architektury okresu międzywojennego
W 1918 została utworzona Rada Ludowa, przejmując nieoficjalnie władzę z rąk niemieckich. Rada przygotowała też mieszkańców Tczewa do uroczystego, oficjalnego przekazania miasta oddziałom „Błękitnej Armii” generała Józefa Hallera. W 1919 ukazała się polska gazeta „Dziennik Tczewski”. Dzień powrotu do Polski był bliski. Z wielką serdecznością ludność polska witała 30 stycznia 1920 żołnierzy „Błękitnej Armii” w Tczewie. Przed gmachem starostwa powitano żołnierzy chlebem i solą. Okolicznościowe przemówienie wygłosił pierwszy po wyzwoleniu starosta polski Maksymilian Arczyński. Po kilku dniach, 4 lutego, Tczew odwiedził sam wódz „Błękitnej Armii” gen. Józef Haller.
Odzyskanie przez Polskę niepodległości i powrót Tczewa do państwa polskiego rozpoczynają najnowszą kartę dziejów miasta. Już w 1920 otwarto w Tczewie pierwszą w Polsce Państwową Szkołę Morską. Faktycznym jej organizatorem był pierwszy dyrektor tej placówki komandor Antoni Garnuszewski. W okresie dziesięciolecia istnienia tczewska „szkoła wilków morskich” wydała 140 absolwentom dyplomy oficerów nawigatorów i oficerów mechaników.
Od 1920 trwały też prace nad włączeniem Tczewa do przedsięwzięć gospodarczych związanych z problematyką morską. W 1926 na podstawie decyzji Ministra Przemysłu i Handlu, Wojewody Pomorskiego oraz memoriału Magistratu Miasta Tczewa, przy wydatnej inicjatywie Izby Przemysłowo-Handlowej w Grudziądzu powstał w Tczewie port rzeczno-morski. W oficjalnym otwarciu portu uczestniczył minister Eugeniusz Kwiatkowski. W pracach budowlanych brał udział m.in. inż. Henryk Kliem. Szczególnie korzystne dla portu tczewskiego były lata 1926–1928 – okres szczytowej koniunktury na polski węgiel, spowodowanej długotrwałym strajkiem angielskich górników. Od 1926 roku działało Towarzystwo Żeglugowe „Wisła-Bałtyk” powołane do życia przez konsorcjum kopalń Zagłębia Dąbrowskiego, dysponujące sześcioma holownikami i czternastoma własnymi lichtugami morskimi[10]. Po 1928 roku Towarzystwo zaprzestało działalności i port w Tczewie stracił na znaczeniu i znikły nadzieje na rozwój funkcji portowych miasta na rzecz powstającego portu w Gdyni[10]. Choć skończyły się przeładunki na wielką skalę, żegluga na Wiśle nie ustała. Dziesiątki barek i holowników przepływało przez Tczew codziennie. Odbywał się też regularny ruch pasażerski w górę i w dół Wisły za sprawą spółki „Vistula”. W 1920 zgłoszono w sejmie postulat ustanowienia Tczewa stolicą województwa pomorskiego. Nie został on jednak przyjęty, choć argumenty przedstawione przez posła Jana Dąbskiego z PSL-Piast były dobrze uzasadnione.
W okresie międzywojennym znaczny był dorobek miasta w dziedzinie przemysłu. Istniało wiele fabryk, rozwijało się rzemiosło i handel oraz budownictwo mieszkaniowe. Wybudowano kościół pw. św. Józefa i stadion sportowy. Zmodernizowano wodociągi i rzeźnię miejską. Ukazywało się kilka gazet i czasopism polskich. Liczba mieszkańców wzrosła z ok. 16 tys. w 1921 do 28 tys. w 1938.
Od 1930 stacjonował w Tczewie 2 batalion strzelców, który na wypadek wojny miał jak najdłużej przeciwstawić się Niemcom oraz wysadzić mosty na Wiśle[11].
II wojna światowa
Mosty w Tczewie wysadzone przez polskich saperów 1 września 1939 po próbie opanowania przez Wehrmacht
Osobny artykuł: Obrona mostów tczewskich.
1 września 1939 o godzinie 4:34 trzy bombowce nurkujące z 3./StG 1, dowodzone przez Staffelkapitäna Oberleutnanta Brunona Dilleya zaatakowały most w Tczewie. Ich atak nie miał jednak zniszczyć mostu, ale przeszkodzić w jego zniszczeniu. Walki w obronie miasta trwały tylko jeden dzień – 1 września 1939. Żołnierze polscy wykonali jednak swoje zadanie. Na rozkaz ppłk. Stanisława Janika – dowódcy 2 batalionu strzelców mosty zostały zniszczone. Uniemożliwiono w ten sposób przegrupowanie Niemcom swoich wojsk z Rzeszy do Prus Wschodnich, w celu przeprowadzenia planowanego w drugim etapie kampanii wrześniowej skrzydłowego uderzenia na linię Bugu. Rankiem, 2 września do Tczewa wkroczyły wojska hitlerowskie. Rozpoczęła się okupacja – czas mordów i represji wielu tczewian. Na terenie miasta utworzono obozy dla jeńców angielskich i francuskich oraz obóz pracy dla Polaków. Działały różne organizacje konspiracyjne ruchu oporu (m.in. Armia Krajowa i Gryf Pomorski). Niemcy wysiedlali Polaków do Generalnego Gubernatorstwa i do Rzeszy na przymusowe roboty.
Okupacja hitlerowska skończyła się 12 marca 1945, kiedy Tczew zdobyły wojska sowieckie z 242 i 372 dywizji 2 Armii Uderzeniowej 2 Frontu Białoruskiego. W bitwie o Tczew poległo ponad 100 żołnierzy sowieckich. Na podstawie dekretu PKWN z 31 sierpnia 1944 zostały utworzone miejsca odosobnienia, więzienia i ośrodki pracy przymusowej dla „hitlerowskich zbrodniarzy oraz zdrajców narodu polskiego”. Obóz pracy nr 177 Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego utworzyło w Tczewie[12].
Po II wojnie światowej Tczew należał do najbardziej zniszczonych przez działania frontowe miast Pomorza Gdańskiego. Praktycznie nie ostała się żadna zdolna do produkcji fabryka. Nastąpił znaczny ubytek ludności do ok. 18-20 tys. Mieszkańcy podjęli najpierw trud odbudowy, a następnie rozbudowy miasta, które dziś liczy 60 253 osoby (maj 2009). Obecnie w mieście istnieje szereg przedsiębiorstw przemysłu elektromaszynowego, maszynowego, stoczniowego, metalowego, spożywczego, budownictwa wodnego i mostowego. Coraz bardziej widoczny jest sektor prywatny. Istnieje wiele firm i spółek.
Kalendarium historii Tczewa
3000-1700 p.n.e. – z tych czasów pochodzą pierwsze znaleziska archeologiczne na terenie Tczewa, głównie z okresu wpływów rzymskich (groby oraz osady).
1252 – pierwsza pisana wzmianka o Tczewie (Dersove) w niemieckim dokumencie.
1258 – w Tczewie powstała pierwsza na ziemiach polskich Rada Miejska.
1260 – nadanie Tczewowi praw miejskich przez księcia Sambora II.
1289 – Mestwin II sprowadził do Tczewa dominikanów, którzy zbudowali tu kościół i zespół klasztorny.
1308 – w kilka dni po rzezi gdańskiej Tczew, bez walki został zajęty przez Krzyżaków[13].
1440 – Tczew przystąpił do Związku Pruskiego.
1466 – po pokoju toruńskim Tczew wrócił do Polski.
1577 – wielki pożar spowodowany nieostrożnością żołnierzy Stefana Batorego – pożar prawie doszczętnie zniszczył miasto.
1623 – miasto odbudowane ze zgliszcz odwiedził król Zygmunt III Waza.
1772 – po pierwszym rozbiorze Tczew znalazł się pod panowaniem pruskim.
17 stycznia 1807 – pod Tczewem stanęły wojska napoleońskie.
23 lutego 1807 – miasto zostało zdobyte przez żołnierzy Jana Henryka Dąbrowskiego.
1851-1857 – zbudowano pierwszy tczewski most na Wiśle. Gdy przestał wystarczać, w latach 1888–1890, w odległości ok. 30 metrów wybudowano kolejny most.
1918 – została utworzona Rada Ludowa przejmując nieoficjalnie władzę z rąk niemieckich. Rada przygotowała też miasto do uroczystego przekazania miasta oddziałom „Błękitnej Armii” gen. Hallera.
30 stycznia 1920 – żołnierze „Błękitnej Armii” wkroczyli do Tczewa. Po kilku dniach – 4 lutego do miasta przyjechał gen. Józef Haller.
1920 – otwarcie Szkoły Morskiej w Tczewie.
1926 – w Tczewie powstał port rzeczny Towarzystwa Żegluga Wisła-Bałtyk.
1930 – od tego roku w Tczewie stacjonował 2 Batalion Strzelców.
1 września 1939 – zaatakowanie mostu kolejowego w ramach akcji ZUG, a następnie wysadzenie obu mostów oraz zbombardowanie dworca[14].
24 stycznia 1940 – publiczna egzekucja trzynastu polskich zakładników przeprowadzona na tzw. świńskim rynku przez funkcjonariuszy SS i paramilitarnego Selbstschutzu.
2016 – patronką miasta Tczewa została św. Jadwiga Andegaweńska, król Polski.
Demografia
Osobny artykuł: Ludność Tczewa.
Rok Liczba ludności
2007
60 271
2008
60 119
2009
60 291
2010
60 152
2011
60 889
2013
60 641
2014
60 673
2015
60 052
2016
60 276
2017
60 257
2018
60 279
2019
59 951
2020
59 430
2021
59 105
Dane z 30 czerwca 2013 roku[15]:
Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
Jednostka osób % osób % osób %
Populacja 60 641 100 31 392 51,7 29 249 48,3
Gęstość zaludnienia
[mieszk./km²] 2724,2 1410,2 1313,9
Piramida wieku mieszkańców Tczewa w 2014 roku[16].
Piramida wieku Tczew.png
Podział miasta
Neogotycki ratusz w Tczewie
Osiedle Bajkowe, ul. Rokicka
Tczew nie posiada prawnego podziału administracyjnego, ale wyróżnia się następujące osiedla i części miasta:
Nowe Miasto
Os. Bajkowe/Piotrowo
Os. Czyżykowo
Osiedle Garnuszewskiego
Górki
Os. gen. J. Bema (Działki Bema)
Os. Kolejarz
Malinowo
Os. Prątnica
Os. S. Staszica (Abisynia, Działki Staszica)
Os. Strzelnica
Os. Suchostrzygi
Os. W. Witosa (Górki)
Os. Za Parkiem
Os. Zatorze (Kosenviertel, Kosen)
Stare Miasto
Architektura
Centrum Wystawienniczo-Regionalne Dolnej Wisły w Tczewie
Kościół farny Podwyższenia Krzyża Świętego – nawa główna
Miejska wieża ciśnień w Tczewie
Park miejski w Tczewie
Tczewska przystań
Zabytki
farny kościół Podwyższenia Krzyża Świętego – najstarszy zabytek w mieście. Kościół pochodzi z XIII w., zbudowany został w stylu nadwiślańskiego gotyku, a jego wystrój wewnętrzny pochodzi z okresu baroku. Olbrzymia murowana wieża jest najstarszą częścią kościoła, a jej szczyt – dawniej drewniany – został odbudowany po pożarze w 1982. Na ścianach kościoła znaleziono zabytkowe freski, które konserwatorzy starają się odrestaurować; najstarszy z nich pochodzi z II poł. XV w. i przedstawia święte niewiasty – nieczęsto w średniowiecznej sztuce sakralnej przedstawiano wyłącznie postacie kobiet. W wieży znajdują się cztery dzwony: „Odkupiciel człowieka”, „Maryja”, „Jan Paweł II” i „Wacław”.
podominikański kościół św. Stanisława Kostki – pochodzący z XIV w., jest to kościół o bardzo dobrej akustyce. Wybudowany w stylu gotyckim, posiada charakterystyczną ośmioboczną wieżę. Po kasacie zakonu dominikanów kościół był przebudowany na szkołę, później – do 1945, użytkowany przez ewangelików. Po II wojnie światowej założono tu wartościowe witraże.
most drogowy na Wiśle oraz most kolejowy– stanowią szczególną atrakcję Tczewa. Jako pierwszy powstał most drogowy (1851-1857) i był wówczas jednym z najdłuższych na świecie (837 m długości), budowa mostu drogowego kosztowała 4 mln talarów. Kamień węgielny pod budowę położył Fryderyk Wilhelm IV. Most początkowo miał 10 wież i dwie bramy wjazdowe z pięknymi portalami – dzisiaj pozostały jedynie cztery wieże. Drugi, kolejowy, powstał w latach 1888–1890, kiedy jeden most przestał wystarczać. Mosty są szczególnie interesujące ze względu na zastosowane rozwiązania techniczno-konstrukcyjne. Amerykańskie Towarzystwo Inżynieryjne uznało most tczewski za międzynarodowy zabytek inżynierii budowlanej (na tej samej liście jest m.in. paryska wieża Eiffla).
wiatrak typu holenderskiego – zbudowany został w 1806; drewniany, podmurowany, posiada rzadko spotykane pięcioramienne skrzydło[17] i obrotową głowicę; od 1983 znajduje się w rękach prywatnych, udostępniony na harcówkę dla szczepu harcerzy w Tczewie.
willa Eisenacka
Pozostałe obiekty
Muzeum Wisły – oddział Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku. Tczew ul. 30 Stycznia 4 (budynek Fabryki Sztuk). Mieści się w budynku przedwojennej Fabryki Maszyn Rolniczych „Arkona”, w której w czasie okupacji znajdował się hitlerowski obóz przesiedleńczy dla ludności polskiej z pow. tczewskiego wyrzucanej z własnych domów i gospodarstw.
Fabryka Sztuk
Miejska wieża ciśnień – zbudowana w 1905, obrazuje dawne budownictwo urządzeń komunalnych. 40-metrowa wieża siłą naturalnego ciśnienia rozprowadzała do mieszkań wodę, zgromadzoną w ogromnym zbiorniku.
Ratusz – znajdował się na placu Hallera, w centralnym punkcie Starego Miasta, był siedzibą Rady Miejskiej, sądu i kancelarii miejskiej. Po pożarze w 1916 nie został już odbudowany, obecnie siedzibą władz miejskich jest budynek z początku XX w. Obecnie na placu Hallera znajduje się wykonany z kostki obrys dawnych murów ratusza.
Budynek Poczty – wzniesiony w 1905 według projektu Karola Hempla na miejscu dwóch mniejszych budynków z pruskiego muru. Poczta mieści się w tym miejscu od 1850. Na budynku umieszczone są: herb Gdańska, herb Tczewa oraz godło państwowe.
Park miejski – znajduje się w centrum miasta zajmując powierzchnię ok. 15 ha. Jego dolna część powstała w drugiej połowie XIX w., górna część pochodzi z początku XX w. Znajduje się tu m.in. amfiteatr z muszlą koncertową, a przy wejściu do parku można zobaczyć pomnik upamiętniający tczewskich harcerzy, którzy zginęli w II wojnie światowej.
Budynek pierwszej w Polsce Państwowej Szkoły Morskiej – zbudowany w 1911, początkowo mieściła się w nim Szkoła Żeńska. Szkoła Morska powstała w 1920 i działała w Tczewie do 1930. Przed przeniesieniem do Gdyni ukończyło ją 140 absolwentów na wydziałach nawigacyjnym i mechanicznym. Obecnie mieści się w nim I Liceum Ogólnokształcące im. Marii Skłodowskiej-Curie.
Budynek dawnych łazienek – budowy zakończono w 1913, na parterze mieściły się poczekalnia i łazienki lecznicze, na piętrze znajdowały się łazienki pierwszej i drugiej klasy. Następnie budynek pełnił funkcję siedziby starostwa powiatowego. Obecnie budynek jest w rękach prywatnych, a siedziba starostwa powiatowego znajduje się obecnie na ulicy Piaskowej.
Kościół św. Józefa – zbudowany w latach 1931–1936. Kościół ma 55 metrów długości oraz 30 metrów szerokości. Wysokość wieży od ziemi do dachu wynosi 44 m.
Przystań wraz z bulwarem – zbudowana w ramach rewitalizacji Starego Miasta kompleks rekreacyjno-wypoczynkowy, z ogródkiem jordanowskim, restauracją, karczmą, ścieżkami widokowo-spacerowymi.
Centrum Konserwacji Wraków Statków
Park Kopernika – mieści się niedaleko urzędu miasta. W 2019 roku rozpocznie się jego rewitalizacja.
Kanał Młyński.
Most Knybawski – położony w odległości ok. 2 km od południowej granicy Tczewa.
Szlaki turystyczne
W Tczewie swój początek mają następujące szlaki turystyczne:
szlak turystyczny żółty Szlak Kociewski: Tczew (dworzec PKP) – Starogard Gd. – Czarna Woda (84 km)
szlak turystyczny zielony Szlak Ziemi Tczewskiej im. Romana Klima: Tczew – Pelplin – Mała Karczma
szlak turystyczny czarny Szlak Dolnej Wisły: Tczew – Gniew – Nowe
A także kończy się
szlak turystyczny czerwony Szlak Motławski Gdańsk (Urząd Marszałkowski) – Tczew
Wspólnym punktem szlaków jest TCZEW stacja kolejowa.
Transport
Linia kolejowa nr 131 w Tczewie
Dworzec kolejowy w Tczewie
Autobus miejski MAN NL-202
Osobny artykuł: Transport kolejowy w powiecie tczewskim.
Kolejowy
Tczew jest jednym z największych węzłów kolejowych na Pomorzu. Stacja kolejowa w Tczewie jest ważną stacją w ruchu pasażerskim, jak i towarowo-przeładunkową, skomunikowaną z Trójmiastem a także największymi miastami w Polsce[18]. W granicach administracyjnych miasta przebiegają ważne szlaki kolejowe:
linia kolejowa 9
magistrala węglowa 131
linia kolejowa 203
łącznica kolejowa 730 Zajączkowo Tczewskie i posterunek odgałęźny Tczew Suchostrzygi
Drogowy
W granicach administracyjnych miasta przebiega droga krajowa nr 91 oraz droga wojewódzka nr 224
Komunikacja miejska
W mieście komunikacja miejska jest skupiona na 10 liniach autobusowych. Przewoźnikiem miejskim jest firma Gryf z Kartuz. W mieście znajduje się nowoczesny dworzec przesiadkowy oraz 3 pętle autobusowe. Funkcjonuje również linia nr 50 na trasie Tczew – Gdańsk – Tczew[19].
Oświata
Szkoły podstawowe
Szkoła Podstawowa nr 1 im. gen. Jana Henryka Dąbrowskiego
Sportowa Szkoła Podstawowa nr 2 z Oddziałami Integracyjnymi im. Bohaterów Westerplatte
Szkoła Podstawowa nr 4 im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego
Szkoła Podstawowa nr 5 im. Adama Mickiewicza
Szkoła Podstawowa nr 7 im. Stanisława Staszica
Szkoła Podstawowa nr 8 im. św. Wojciecha
Szkoła Podstawowa nr 10 z Oddziałami Integracyjnymi im. płk. Stanisława Dąbka
Szkoła Podstawowa nr 11 im. Mikołaja Kopernika
Szkoła Podstawowa nr 12 im. B. Malinowskiego
Niepubliczna Szkoła Podstawowa nr 1 im. św. Ojca Pio
Niepubliczna Prywatna Szkoła Podstawowa Fontanna Marzeń
Niepubliczna Szkoła Podstawowa Montessori
Katolickie Centrum Edukacji
Szkoły średnie
I Liceum Ogólnokształcące im. Marii Skłodowskiej – Curie
Uniwersyteckie Katolickie LO im. św. Jadwigi Królowej
Zespół Szkół Ekonomicznych im. ks. Janusza St. Pasierba
II Liceum Ogólnokształcące im. króla Jana III Sobieskiego
Zespół Szkół Technicznych im. kmdr Antoniego Garnuszewskiego
Zespół Szkół Budowlanych i Odzieżowych im. Henryka Sienkiewicza
Zespół Szkół Rzemieślniczych i Kupieckich im. księcia Sambora II
Szkoły wyższe
Centrum Edukacji Dorosłych – w strukturze placówki funkcjonuje filia Wyższej Szkoły Morskiej w Gdyni i punkt konsultacyjny Uniwersytetu Gdańskiego – Kolegium Kształcenia Nauczycieli Języków Obcych
Punkt konsultacyjny Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie
Punkt konsultacyjny Politechniki Gdańskiej
Wydział zamiejscowy Gdańska Szkoła Wyższa
W Tczewie funkcjonują ponadto liczne przedszkola (publiczne i niepubliczne), oraz Zespół Placówek Specjalnych im. św. Jana Pawła II (przedszkole, szkoła podstawowa i szkoła średnia).
Wspólnoty wyznaniowe
Kościół parafialny NMP Matki Kościoła
Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące Kościoły i związki wyznaniowe:
Kościół Chrześcijan Baptystów:
Wspólnota Kościoła Chrześcijan Baptystów w Tczewie
Kościół Ewangelicko-Augsburski:
zbór (filiał parafii w Sopocie)
Kościół rzymskokatolicki:
parafia pw. Jezusa Chrystusa Króla Wszechświata
parafia pw. NMP Matki Kościoła – proboszczem jest dziekan dekanatu tczewskiego.
parafia pw. Podwyższenia Krzyża św.
parafia pw. św. Franciszka z Asyżu
parafia pw. św. Józefa
parafia pw. św. Maksymiliana Kolbego
kościół pw. św. Stanisława Kostki
kaplica cmentarna pw. MB Bolesnej
Kościół Zielonoświątkowy
Świadkowie Jehowy:
zbór Tczew-Centrum
zbór Tczew-Czyżykowo (w tym grupa rosyjskojęzyczna)
zbór Tczew-Suchostrzygi (Sala Królestwa Czarlin ul. Dworcowa 10)[20]
Cmentarze
Cmentarz Komunalny,
Cmentarz Katolicki-Nowy
Cmentarz Katolicki-Stary
Cmentarz parafii pw. św. Józefa
Cmentarz Ewangelicki
Sport
Centrum Sportu i Rekreacji
W Tczewie swą siedzibę ma klub piłkarski Gryf 2009 Tczew, który powstał 24 czerwca 2009 z połączenia dwóch klubów: Wisły Tczew oraz Unii Tczew[21][22], Wisła Tczew, która reaktywowała się 22 maja 2015 roku oraz Unia Tczew reaktywowana w 2012 roku. Znajduje się tu także Tczewskie Centrum Sportu i Rekreacji (TCSiR) z krytą oraz otwartą pływalnią, siłownią, sauną i kortami tenisowymi[23].
Gospodarka
Na terenie miasta zlokalizowana jest Pomorska Specjalna Strefa Ekonomiczna z licznymi przedsiębiorstwami[24]. Większe firmy to Flex oraz Eaton.
Honorowi Obywatele Miasta Tczewa
Lista honorowych obywateli[25][26]:
Bogdan Borusewicz (1990)
ks. Stanisław Cieniewicz (1990)
Lech Wałęsa (1990)
Łucja Wydrowska-Biedunkiewicz (1990)
Alfred Schickentanz (1990)
ks. Janusz Pasierb (1991)
ks. Piotr Wysga (1996)
prof.zw.dr hab. Kazimierz Denek (1998)
Zdzisław Jaśkowiak (2000)
Roman Klim (2000)
Prof. Józef Szajna (2001)
Franciszek Fabich (2001)
ks. bp prof. dr hab. Jan Bernard Szlaga (2002)
Roman Landowski (2003)
Klaus Lohmann (2004)
Ryszard Karczykowski (2005)
Jerzy Kubicki (2005)
Prof. Józef Andrzej Lisowski (2006)
Kazimierz Piechowski (2006)
Jan Rogowski (2008)
Walenty Faterkowski (2009)
Zenon Odya (2011)
ks. Antoni Dunajski (2012)
Kazimierz Zimny[27] (2016)
Prof. Jan Strelau (2017)
Prof. Grzegorz Witold Kołodko (2017)
Czesława Kościańska (2021)[28]
Współpraca międzynarodowa
Miasta i gminy partnerskie:
Miasto Kraj Rok podpisania umowy
Witten Niemcy 1990, 1998, 1999
Lew ha-Szaron Izrael 1997
Werder (Havel) Niemcy 1998
Birżai Litwa 1998
Barking and Dagenham Wielka Brytania 1999
Dębno Polska 2000
Beauvais Francja 2005
Czarnomorsk Ukraina 2006
Aizkraukle Łotwa 2007
Zobacz też
Gmina żydowska w Tczewie
Synagoga w Tczewie
Stara Synagoga w Tczewie
Stary cmentarz żydowski w Tczewie
Nowy cmentarz żydowski w Tczewie
Aleja Solidarności w Tczewie
Międzynarodowy Festiwal Działań Teatralnych i Plastycznych Zdarzenia
Lichtuga, Żegluga Wisła-Bałtyk
Rzeczne lodołamacze na Wiśle
SS Tczew
Flex (przedsiębiorstwo)
47 Batalion Saperów (LWP)
Przypisy
Wyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny, demografia.stat.gov.pl [dostęp 2021-12-22].
Lista miast w Polsce (spis miast, mapa miast, liczba ludności, powierzchnia, wyszukiwarka), Polska w liczbach [dostęp 2021-12-22] (pol.).
Port Lotniczy Gdańsk, airport.gdansk.pl [dostęp 2020-12-28] (pol.).
Podział Administracyjny Miasta Tczewa. tczew.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-08-14)]..
Ewa Siatkowska, Rodzina języków zachodniosłowiańskich, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992, s. 22, ISBN 83-01-10061-3, OCLC 830057641.
Witold Mikołajczyk, Wojny polsko-krzyżackie Wydawnictwo Replika Zakrzewo 2009, s.26.
K.Korda, Gdy miasto upadło. Zdobycie Tczewa przez Krzyżaków w 1308, „Kociewski Magazyn Regionalny” 2001, nr 2.
Wojciech Pastuszka: Tak, to jest krzyżacki zamek. Archeowieści, 2012-02-24. [dostęp 2012-02-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-02-26)].
DETEKT – Badania archeologiczne w Tczewie, ul. Zamkowa, detekt.com.pl [dostęp 2017-11-09] (pol.).
Jerzy Miciński: Księga statków polskich: 1918-1945. T. 1. Gdańsk: Polnord, Oskar, 1996, s. 152-166. ISBN 83-86181-23-0
Wojsko w Tczewie w serwisie Dawny Tczew [dostęp 7-05-2017]
Mariusz Lesław Krogulski, Okupacja w imię sojuszu. Armia sowiecka w Polsce 1944–1956 (fragmenty), forumemjot, 9 maja 2012 [dostęp 2018-10-13] [zarchiwizowane z adresu 2018-10-13] (pol.).
B. Śliwiński, Pomorze Wschodnie w okresie rządów księcia polskiego Władysława Łokietka w latach 1306–1309, Gdańsk 2003.
Judyta Kurowska-Ciechańska, Ariel Ciechański: Koleje. Warszawa: Carta blanca, 2008.
Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 30 VI 2013 r.. GUS. [dostęp 2013-11-19]. (pol.).
Tczew polskawliczbach.pl, w oparciu o dane GUS.
Zobacz jak zmieniło się Pomorze. Porównujemy stare i aktualne zdjęcia.
Wyszukiwarka rozkładu jazdy pociągów PKP PLK S.A. – Portal Pasażera – PKP Polskie Linie Kolejowe S.A., portalpasazera.pl [dostęp 2021-04-06] (pol.).
Arriva – Twój regionalny przewoźnik, Arriva – Twój regionalny przewoźnik [dostęp 2020-06-10] (pol.).
Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2022-12-18].
Informacje o klubie. gryf.tczew.net.pl. [dostęp 2013-02-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-06-23)].
Fuzja piłkarska: Wisła i Unia połączone! Powstał Gryf Tczew. portalpomorza.pl (Gazeta Tczewska). [dostęp 2013-02-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-11-02)].
Tczewskie Centrum Sportu i Rekreacji. tcsir.tcz.pl. [dostęp 2013-02-19].
PSSE-, Pomorska Specjalna Strefa Ekonomiczna, strefa.gda.pl [dostęp 2020-06-05] (pol.).
Wyróżnienia tczewskiego samorządu. UM Tczewa. [dostęp 2011-02-03].
Tczew – Honorowi Obywatele Miasta Tczewa, 1 maja 2020 [dostęp 2020-10-03] (pol.).
Kazimierz Zimny Honorowym Obywatelem Miasta Tczewa, biegajacy.tczew.pl [dostęp 2016-01-06].
Tczew – Honorowi Obywatele Miasta Tczewa, 1 maja 2020 [dostęp 2022-07-08] (pol.).
Linki zewnętrzne
Krzysztof Halicki: Samorząd powiatowy w powiecie tczewskim w latach 1920-1939, Tczew 2016, ss. 189.. Krzysztof Halicki – Academia.edu. [dostęp 2016-12-02].
Dawny Tczew: Strona o historii Tczewa i okolic, galeria zdjęć i pocztówek
Serwis Poświęcony historii Mostu Tczewskiego
Przewodnik po zabytkach Tczewa
Miejski Serwis Internetowy
Zbiór zdigitalizowanych dokumentów o mieście w Miejskiej Bibliotece Publicznej w Tczewie
Trsovia – Niekomercyjna galeria zdjęć Tczewa i okolic. t.tczew.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-01-28)].
Zdjęcia Tczewa z lotu ptaka
Tczew, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 270.
Archiwalne widoki i publikacje związane z miejscowością w bibliotece Polona
pde
Miasta województwa pomorskiego
pde
Powiat tczewski
pde
Powiat tczewski (1919–1975)
pde
Kociewie
Kontrola autorytatywna (gmina miejska):VIAF: 159510949LCCN: n85129346GND: 4012443-5NKC: ge172118J9U: 987007562489605171, 987007562489505171WorldCat: lccn-n85129345
Encyklopedia internetowa: Britannica: place/Tczew Store norske leksikon: Tczew
Kategorie: TczewMiasta w województwie pomorskimMiasta w Polsce lokowane w XIII wieku
Menu nawigacyjne
Nie jesteś zalogowany
Dyskusja
Edycje
Utwórz konto
Zaloguj się
ArtykułDyskusja
CzytajEdytujEdytuj kod źródłowyHistoria i autorzy
Przeszukaj Wikipedię
Strona główna
Losuj artykuł
Kategorie artykułów
Najlepsze artykuły
Częste pytania (FAQ)
Dla czytelników
O Wikipedii
Zgłoś błąd
Kontakt
Wspomóż Wikipedię
Dla wikipedystów
Pierwsze kroki
Portal wikipedystów
Ogłoszenia
Zasady
Pomoc
Ostatnie zmiany
Narzędzia
Linkujące
Zmiany w linkowanych
Prześlij plik
Strony specjalne
Link do tej wersji
Informacje o tej stronie
Cytowanie tego artykułu
Element Wikidanych
Drukuj lub eksportuj
Utwórz książkę
Pobierz jako PDF
Wersja do druku
W innych projektach
Wikimedia Commons
Wikipodróże
W innych językach
العربية
Bân-lâm-gú
Беларуская
Български
Cebuano
Čeština
Deutsch
Dolnoserbski
Eesti
English
Español
Esperanto
Euskara
فارسی
Français
Gaelg
客家語/Hak-kâ-ngî
한국어
Հայերեն
Bahasa Indonesia
Italiano
עברית
Jawa
Kaszëbsczi
Latviešu
Lietuvių
Magyar
Македонски
Bahasa Melayu
Dorerin Naoero
Nederlands
日本語
Norsk bokmål
Português
Română
Русский
Scots
Simple English
Slovenčina
Ślůnski
Српски / srpski
Suomi
Svenska
Татарча / tatarça
ไทย
Türkçe
Українська
Tiếng Việt
Winaray
中文
Edytuj linki
Tę stronę ostatnio edytowano 8 mar 2023, 20:25.
Tekst udostępniany na licencji Creative Commons: uznanie autorstwa, na tych samych warunkach, z możliwością obowiązywania dodatkowych ograniczeń. Zobacz szczegółowe informacje o warunkach korzystania.
Polityka prywatnościO WikipediiKorzystasz z Wikipedii tylko na własną odpowiedzialnośćWersja mobilnaDla deweloperówStatystykiKomunikat na temat ciasteczek