Artykuł Dyskusja Czytaj Edytuj Edytuj kod źródłowy Wyświetl historię
Narzędzia Wal grenlandzki Balaena mysticetus[1] Linnaeus, 1758[2] Ilustracja Wale grenlandzkie z lotu ptaka Systematyka Domena eukarionty
Królestwo zwierzęta
Typ strunowce
Podtyp kręgowce
Gromada ssaki
Podgromada żyworodne
Infragromada łożyskowce
Rząd Cetartiodactyla
Podrząd Whippomorpha
Infrarząd walenie
Parvordo fiszbinowce
Rodzina walowate
Rodzaj wal
Gatunek wal grenlandzki
[pokaż]Synonimy Kategoria zagrożenia (CKGZ)[13] Status iucn3.1 LC pl.svg najmniejszej troski Zasięg występowania Mapa występowania Systematyka w Wikispecies Multimedia w Wikimedia Commons Hasło w Wikisłowniku Wal grenlandzki[14], wieloryb grenlandzki[15] (Balaena mysticetus) – gatunek ssaka łożyskowego z rodziny walowatych (Balaenidae), występujący w morzach arktycznych i subarktycznych. Jedyny współczesny przedstawiciel swego rodzaju. Osiąga do 20 m długości, może ważyć do 100 ton. Znaczną część jego ciała stanowi wielka głowa o wygiętych ustach, kryjących długie do 5 m fiszbiny, których używa do odflitrowywania z wody niewielkiej zdobyczy, jak skorupiaki czy ryby. Nie ma płetwy grzbietowej, a siły napędowej dostarcza mu płetwa ogonowa. Świetnie nurkuje. Rozmnaża się bardzo powoli, ciąża trwa 13–14 miesięcy, a zwykle samica rodzi młode raz na kilka lat. Może żyć blisko półtora wieku. W przeszłości był obiektem intensywnych polowań.
Budowa
Cechą charakterystyczną wala grenlandzkiego jest bardzo wygięty, łukowaty otwór gębowy, tu na rysunku z 1930 Wale grenlandzkie osiągają ogromne rozmiary. Długość ciała samców wynosi około 18 m, samic około 20 m. Masa ciała sięga około 100 ton. Przerastają tym samym innych członków swej rodziny, jako że waleń biskajski czy południowy dorastają 16 m, a waleń japoński przerastać je może o kolejny metr[16]. Ewolucji gigantyzmu u walowatych poświęcono osobne prace naukowe. Wśród przyczyn uwzględniano zmiany klimatyczne, sprzyjające obfitości pokarmu, oraz ochronę przed drapieżnikami[17]. Wydaje się, że gigantyzm wykształcił się niezależnie w liniach wala i walenia. W przeciwieństwie do wcześniejszych wielkich przodków współczesnego walenia wal swoje gigantyczne rozmiary osiągnął później, około 3 milionów lat temu, dzięki zasiedleniu bogatych w pokarm wód arktycznych[18]. Obecnie to właśnie dostępność pokarmu wydaje się czynnikiem ograniczającym dalszy wzrost rozmiarów ciała filtratorów[19].
Podskórna warstwa tłuszczu może być gruba na 42 cm. Izoluje ona zwierzę od zimna pośród lodów Arktyki[16].
Zwierzę to ma masywne, dość okrągłe ciało z olbrzymią głową. Może ona mieć długość jednej trzeciej całego ciała[16], a więc istotnie więcej niż w przypadku innych fiszbinowców[20]. Wieloryby grenlandzkie potrafią głową przebijać lód o grubości nawet 60 cm[21]. Ważący niecałe 3 kg mózg zajmuje od 35 do 41% swojej jamy ciała, resztę zajmuje sieć dziwna. W przeciwieństwie do zębowców wal grenlandzki zachował zmysł węchu. Ma skomplikowanej budowy opuszkę węchową i zachował 51% genów odpowiedzialnych za wykrywanie zapachów[22].
Wielki pysk jest istotnie zakrzywiony[20]. Oczy leżą nad ustami[16]. W tylnej części głowy walowatych znajduje się parzyste nozdrze[20]. Jest ono przedzielone i skierowane nieco bocznie. Wal potrafi wysmarkiwać z niego fontannę wody o kształcie litery V, wysoką na 5 m[16]. Wal tym różni się od walenia, że nie ma na pysku modzelowatości (callosities)[20]. Kości szczękowa i przedszczękowa są długie, towarzyszy im wysoka, wygięta żuchwa. W jamie ustnej znajdują się stanowiące charakterystyczną cechę fiszbinowców fiszbiny, od których bierze się nazwa całej grupy. Są to zbudowane z keratyny zwieszające się po obu stronach podniebienia płyty służące filtracji pokarmu, zastępujące obecne u przodków wielorybów zęby. U walowatych fiszbiny są szczególnie długie, nie dorównują im fiszbiny innych rodzin fiszbinowców, co przekłada się również na wysokość głowy[20]. Wal grenlandzki ma najdłuższe fiszbiny spośród wszystkich fiszbinowców, sięgają one bowiem długości 5 m[16], podczas gdy u walenia mają zazwyczaj 3 m[20]. Liczba ich wynosi między 230 a 360. Kolor mają szary do czarnego, są szczeciniaste[16]. Funkcją ich jest odfiltrowywanie niewielkiej zdobyczy z wody[20].
Płetwy grzbietowej się nie stwierdza[16]. Główną siłą napędową walowatych jest płetwa ogonowa[20], u wala grenlandzkiego bardzo duża, szerokości nawet do 6 m. Dobrze rozwinięte ma on też płetwy z przekształconych przednich kończyn (flippers)[16].
Systematyka Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz, nadając mu nazwę Balæna Mysticetus. Opis ukazał się w 1758 w jego dziele Systema Naturae[2]. Holotyp pochodził z Morza Grenlandzkiego (oryg. łac. Habitat in Oceano Groenlandico[2])[23]. Holotyp nie istniał fizycznie, Linneusz swój opis oparł na opowieściach wielorybników i innych autorów[24]. Jedyny żyjący współcześnie przedstawiciel rodzaju wal[14] (Balaena)[23][16][25] zawierającego kilka gatunków wymarłych, jak Balaena ricei, Balaena montalionis[18].
Bisconti i inni w 2021 zaprezentowali następujący kladogram[18] (uproszczono):
Etymologia Balaena: łac. balaena „wieloryb”, od gr. φαλαινα phalaina „wieloryb”[26]. mysticetus: gr. μυστις mustis, μυστιδος mustidos „wtajemniczona, mistyczka”, od μυστης mustēs „mista, wtajemniczony w misteria”, od μυεω mueō „wtajemniczyć w misteria”, od μυω muō „zamykać oczy”[27]; κητος kētos „wieloryb”[28]. Rozmieszczenie geograficzne Wal grenlandzki występuje w okołobiegunowych wodach północnego Oceanu Atlantyckiego (północno-wschodnia Kanada–zachodnia Grenlandia i wschodnie Morze Grenlandzkie, Svalbard, Morze Barentsa i Morze Karskie) oraz północny Ocean Spokojny (Morze Beringa–Morze Czukockie–Morze Beauforta i Morze Ochockie)[25].
Tryb życia
Spy hopping Zwierzę wiedzie powolny, wodny tryb życia. Potrafi jednak uderzać w wodę płetwami, wystawiać głowę ponad powierzchnię (Spy hopping[16], być może wypatrując zagrożeń[20]) czy nawet wyskakiwać swym ciężkim ciałem ponad powierzchnię (breaching). Wal świetnie nurkuje, mimo że woli pozostawać przy powierzchni, zanurzając się najczęściej na głębokość zaledwie 16 m. Istnieją jednak doniesienia o nurkowaniu nawet do 352 m. Ssak potrafi przebywać pod wodą do godziny. Umie pływać pod arktycznym lodem, a nawet rozbijać głową lód cieńszy niż 60 cm. Zimą przebywa w cieplejszych, bardziej południowych rejonach, latem zamieszkuje chłodne. Dziennie potrafi przebyć 200 km. Podczas podróży korzysta z podskórnego tłuszczu zmagazynowanego podczas odżywiania się. W jednym miejscu pozostaje od 3 do 6 tygodni. Czas przebywania danych osobników w konkretnym miejscu zależy od ich płci i wieku[16].
Cykl życiowy Wal grenlandzki przystępuje do rozrodu zwykle późną zimą i wczesną wiosną, aczkolwiek aktywność seksualną obserwowano u tego gatunku przez cały rok[16]. U walowatych samce konkurują o samice, tworząc grupy, w których wiele samców walczy o dostęp do jednej czy dwu samic[20], u wala zwykle jednej[16]. Występuje też konkurencja nasienia[20].
W następstwie współżycia samica zachodzi w ciążę trwającą od 13 do 14 miesięcy. Poród najczęściej odbywa się wiosną, w maju. Noworodek osiąga od 470 do 500 cm długości. Po roku mierzy już średnio 820 cm. Dojrzałość płciową osiąga, mierząc 12–13 metrów w przypadku płci męskiej i 13–13,5 u samic[16].
Autorów zadziwia długowieczność zwierzęcia[16], aczkolwiek dokładny wiek konkretnego osobnika jest trudny do oceny. W 1980 i w 2007 odłowiono martwe osobniki z tkwiącymi w ciałach resztkami używanej dawno temu broni, wyprodukowanej między 1879 a 1885. Najstarszy znany samiec oceniony został na 145 lat, samica natomiast na 133 lata[20]. Inną metodą używaną do oceny wieku wali jest racemizacja kwasu asparaginowego w siatkówce oka[16]. Jest to stosowana także w archeologii i geochemii metoda szacowania wieku na podstawie pojawia się enancjomeru D kwasu asparaginowego z budującego białka izomeru L[29]. W przypadku waleni wykorzystuje się ją do oceny siatkówki oka[16] z tempem racemizacji określonym dzięki badaniom pęcherzyków jajnikowych bądź fiszbinów[30]. W ten sposób wiek najstarszego samca oszacowano na 145 lat, najstarszej samicy zaś na 88 lat[16].
Ekologia Siedliskiem wala grenlandzkiego są północne oceany pokryte lodem pakowym, gdzie nie docierają drapieżne orki, natomiast produktywność jest znaczna i pociąga za sobą obfitość zooplanktonu. W lecie zwierzęta te trzymają się często stoków kontynentalnych, podczas gdy jesienią zasiedlają płytsze wody szelfowe[16].
Jak inne fiszbinowce, wal grenlandzki jest filtratorem i jak inne walowate preferuje skim-feeding[20]. Żywić się może na powierzchni wody, w jej kolumnie bądź w okolicach dna. Potrafi ułożyć się bokiem przy powierzchni wody i wciągać zawartość. Może też nurkować po głębiej żyjącą zdobycz, przebywając pod wodą od 5 do 15 min. Niekiedy poluje w grupie liczącej do kilkunastu osobników. Wal grenlandzki konsumuje urozmaicony pokarm, najczęściej jednak spożywa widłonogi Calanus i kryle Euphasiidae. W niektórych zbadanych żołądkach przeważały obunogi Gammaridae i krewetki Mysidae[16].
Zagrożenia i ochrona W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii LC (ang. least concern „najmniejszej troski”)[13]. Całkowitą liczebność szacuje się na 24000 osobników. Większość z nich należy do populacji zamieszkującej Morza Ochockie, Czukockie i Beringa[16].
W przeszłości głównym zagrożeniem dla gatunku były polowania, rozpoczęte w XVII wieku[16].
W podskórnym tłuszczu gromadzą się zanieczyszczenia, jak polibromowane dietyle, które jednak osiągają wedle badań z Alaski niewielkie stężenie[31].
Uwagi Niepoprawna późniejsza pisownia Balæna Mysticetus Linnaeus, 1758. Niepoprawna późniejsza pisownia Hunterius Svedenborgii Lilljeborg, 1867. Niepoprawna późniejsza pisownia Balæna mysticetus forma Pitlekajensis Malm, 1883. Przypisy Balaena mysticetus, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.). C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae: secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 75. (łac.). R. Kerr: The animal kingdom, or zoological system, of the celebrated Sir Charles Linnæus. containing a complete systematic description, arrangement, and nomenclature, of all the known species and varieties of the mammalia, or animals which give suck to their young. Class I, Mammalia. Edinburgh: A. Strahan, and T. Cadell, London, and W. Creech, 1792, s. 356. (ang.). R.-P. Lesson: Histoire naturelle générale et particulière des mammifères et des oiseaux décoverts depuis 1788 jusqu’a nos jours. Cz. 1: Cétacés. 1828, s. 394, 442. (fr.). S.D.W.. The mammals of Britain systematically arranged. „The Analyst”. 4, s. 71, 1836. (ang.). H. Schlegel: Abhandlungen aus dem Gebiete der Zoologie und vergleichenden Anatomie. Leiden: A. Arnz & comp, 1841, s. 36. (niem.). S. Nilsson: Skandinavisk fauna. Första delen: Däggdjurn. Andra omarbetade upplagan. Lund: C. W. K. Gleerup, 1847, s. 643. (szw.). W. Lilljeborg. On two subfossil whales discovered in Sweden. „Nova Acta Regiae Societatis Scientiarum Upsaliensis”. Seriei tertiae. 6 (2), s. 35, 1867. (ang.). J.E. Gray: Catalogue of seals and whales in the British museum. Supplement. London: The Trustees, 1871, s. 44. (ang.). W.H. Dall: Catalogue of the Cetacea of the North Pacific Ocean. W: Ch.M. Scammon: The marine mammals of the north-western coast of North America described and illustrated together with an account of the American whale-fishery. San Francisco: J.H. Carmany, 1874, s. 305. (ang.). A.W. Malm. Skelettdelar af hval insamlade under expeditionen med vega 1778–1880. „Bihang till Kongliga Svenska Vetenskampsacademien Handlingar”. 8 (4), s. 37, 1881. (szw.). É.L. Trouessart: Catalogus mammalium tam viventium quam fossilium. Cz. 3: Quinquennale supplementum anno 1904. Berolini: Friedländer, 1904, s. 787. (łac.). J.G. Cooke & R. Reeves, Balaena mysticetus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2018 [online], wersja 2022-1 [dostęp 2022-08-21] (ang.). W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 186. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.). K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 409, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8. 4. Bowhead Whale, s. 212-213 w: B.E. Curry, R.I. Brownell jr., Family Balaenidae (Right and Bowhead Whales), [w:] D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, Handbook of the Mammals of the World, cz. 4 Sea Mammals, Barcelona: Lynx Edicions, 2014, s. 186-213, ISBN 978-84-96553-93-4 (ang.). Graham J. Slater, Jeremy A. Goldbogen, Nicholas D. Pyenson, Independent evolution of baleen whale gigantism linked to Plio-Pleistocene ocean dynamics, „Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences”, 284 (1855), 2017, s. 20170546 (ang.). Michelangelo Bisconti, Luca Pellegrino, Giorgio Carnevale, Evolution of gigantism in right and bowhead whales (Cetacea: Mysticeti: Balaenidae), „Biological Journal of the Linnean Society”, 134 (2), 2021, s. 498-524 (ang.). Goldbogen JA i inni, Why whales are big but not bigger: physiological drivers and ecological limits in the age of ocean giants, „Science”, 366, 2019, s. 1367–1372 (ang.). B.E. Curry, R.I. Brownell jr., Family Balaenidae (Right and Bowhead Whales), [w:] D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, Handbook of the Mammals of the World, cz. 4 Sea Mammals, Barcelona: Lynx Edicions, 2014, s. 186-213, ISBN 978-84-96553-93-4 (ang.). WWF – Bowhead Whale J.G.M. Thewissen i inni, Olfaction and brain size in the bowhead whale (Balaena mysticetus), „Marine Mammal Science”, 27 (2), 2011, s. 282-294, DOI: 10.1111/j.1748-7692.2010.00406.x (ang.). D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Balaena mysticetus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2022-08-21]. P. Hershkovitz. Catalog of Living Whales. „Bulletin of the United States National Museum”. 246, s. 194, 1966. (ang.). C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 280. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.). T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 131, 1904. (ang.). Jaeger 1944 ↓, s. 142. Jaeger 1944 ↓, s. 45. M.J. Collins, E.R. Waite, A.C.T. Van Duin, Predicting protein decomposition: the case of aspartic–acid racemization kinetics, „Philosophical Transactions of the Royal Society of London. Series B. Biological Sciences”, 354 (1379), 1999, s. 51-64, DOI: 10.1098/rstb.1999.0359, PMID: 10091247, PMCID: PMC1692455 (ang.). Cheryl Rosa i inni, Age estimates based on aspartic acid racemization for bowhead whales (Balaena mysticetus) harvested in 1998–2000 and the relationship between racemization rate and body temperature, „Marine Mammal Science”, 29 (3), 2013, s. 424-445, DOI: 10.1111/j.1748-7692.2012.00593.x (ang.). Jennie L. Bolton i inni, Multi-year assessment (2006–2015) of persistent organic pollutant concentrations in blubber and muscle from Western Arctic bowhead whales (Balaena mysticetus), North Slope, Alaska., „Marine Pollution Bulletin”, 151, 2020, s. 110857 (ang.). Bibliografia E.C. Jaeger: Source-book of biological names and terms. Wyd. 1. Springfield: Charles C. Thomas, 1944, s. 1-256. (ang.). Kontrola autorytatywna (takson):GND: 4528843-4J9U: 987007283977505171 Encyklopedia internetowa: Britannica: animal/bowhead-right-whale БРЭ: 2377898 SNL: grønlandshval Catalana: 0162025 DSDE: grønlandshval Identyfikatory zewnętrzne: BioLib: 20745 EoL: 46559419 EUNIS: 1359 GBIF: 2440330 INaturalist: 74103 ITIS: 180533 NCBI: 27602 Kategorie: Gatunki najmniejszej troskiWalowateGatunki i podgatunki zwierząt nazwane w 1758 roku Tę stronę ostatnio edytowano 22 lut 2023, 20:14. Tekst udostępniany na licencji Creative Commons: uznanie autorstwa, na tych samych warunkach, z możliwością obowiązywania dodatkowych ograniczeń. Zobacz szczegółowe informacje o warunkach korzystania.
Witaj w Wikipedii, wolnej encyklopedii, którą każdy może redagować. 1 572 153 artykuły, w tym 4777 wyróżnionych
Nauki ścisłe i przyrodnicze • Nauki społeczne i humanistyczne • Technika • Geografia • Historia • Kultura • Społeczeństwo • Sport • Religia • Polska Więcej portali • Indeks haseł • Przegląd kategorii Zapraszamy do udziału w akcji Wielkie Wyzwanie Wikipedii 2023!
Czy wiesz… Z nowych i ostatnio rozbudowanych artykułów w Wikipedii:
IAI Heron 1 in flight 2.JPEGGomphus lividus.jpg …że izraelskiego drona IAI Heron (na zdjęciu) można wziąć w leasing?
…skąd się wzięły piersi?
…kto odkrył plamkę żółtą?
…gdzie znajduje się najstarsza biblioteka publiczna w obu Amerykach?
…do jakiego rodzaju zaliczano niegdyś ważki Phanogomphus (na zdjęciu)?
…na ile dorosłych osobników szacowana jest populacja łowczyka rudobrewego? Propozycje do ekspozycji • Jak napisać nowy artykuł? Wydarzenia Inwazja Rosji na Ukrainę • Jewgienij Prigożyn
Glenda JacksonGlenda Jackson Podczas przesłuchania sądowego, odnośnie do federalnego aktu oskarżenia, 45. Prezydent Stanów Zjednoczonych Donald Trump nie przyznał się do winy w żadnym z 37 zarzutów. Zarzuty dotyczyły utrudniania śledztwa i niedbałego obchodzenia się z poufnymi dokumentami (13 czerwca) W Paryżu zakończyła się 122. edycja turnieju tenisowego French Open rozgrywanego na kortach im. Rolanda Garrosa. W rywalizacji singlowej mężczyzn zwyciężył Serb Novak Đoković, zaś w turnieju kobiet obrończyni tytułu, Polka Iga Świątek (11 czerwca) Zmarli: Władimir Siedow • Frederic Forrest • Sheldon Harnick • Daniel Ellsberg • Glenda Jackson (na zdjęciu) • James Hardy • Cormac McCarthy • Harvey Glance • Treat Williams • Wiaczesław Zajcew • Silvio Berlusconi • Ted Kaczynski
Więcej… Rocznice 27 czerwca: imieniny obchodzą m.in.: Cyryl, Maryla i Włodzisława; dzień niepodległości Dżibuti Okrągłe, pięcioletnie rocznice:
tankowanie w powietrzutankowanie w powietrzuRoger MooreRoger Moore 1358 – powstała Republika Dubrownicka 1838 – urodził się Paul Mauser, niemiecki konstruktor broni strzeleckiej 1863 – na Placu Łukiskim w Wilnie został stracony Zygmunt Sierakowski, dowódca powstańczy na Litwie; ujętego przez Moskali po bitwie pod Birżami skazano 23 czerwca zaocznie na karę śmierci; mimo interwencji brytyjskiego ambasadora Francisa Napiera u ministra wojny Milutina wyrok został konfirmowany przez Murawjowa za zgodą cara Aleksandra II, z zamianą rozstrzelania na powieszenie 1898 – kanadyjski żeglarz Joshua Slocum zakończył swój rejs, podczas którego jako pierwszy człowiek opłynął samotnie cały świat 1923 – przeprowadzono pierwsze w historii tankowanie w powietrzu (z wykorzystaniem dwóch bombowców Airco DH.4 United States Army Air Service (na zdjęciu) 1973 – premiera filmu sensacyjnego Żyj i pozwól umrzeć, w którym brytyjski aktor Roger Moore (wcześniej znany m.in. z serialu telewizyjnego Święty) po raz pierwszy wcielił się w rolę agenta Jamesa Bonda (na fotografii Roger Moore w 1973) 1978 – odbył się start rakiety Sojuz-30 z Mirosławem Hermaszewskim na pokładzie 26 czerwca • Kalendarium dzień po dniu • 28 czerwca Artykuł na medal Messerschmitt Me 262A at the National Museum of the USAF.jpg Lista niemieckich asów myśliwskich z okresu II wojny światowej latających na samolotach odrzutowych – as myśliwski to tytuł przyznawany pilotowi myśliwskiemu, który zestrzelił pięć lub więcej wrogich samolotów w czasie walki powietrznej. W czasie II wojny światowej setki niemieckich pilotów uzyskało ten tytuł, latając na samolotach napędzanych silnikami tłokowymi. Jednak tylko 28 niemieckich pilotów zestrzeliło pięć lub więcej samolotów wroga, latając samolotem napędzanym silnikiem odrzutowym. Pierwszym potwierdzonym przez źródła alianckie zestrzeleniem wrogiego samolotu przez niemieckiego pilota samolotu odrzutowego było zniszczenie rozpoznawczego Mosquito PR XVI z 540 Dywizjonu Royal Air Force przez Leutnanta Joachima Webera 8 sierpnia 1944 roku w okolicach Ohlstadt. Za najlepszego pilota samolotu typu Messerschmitt Me 262 uznaje się Kurta Weltera, który zestrzelił ponad 20 samolotów wroga. Czytaj więcej…
Inne Artykuły na Medal i Listy na Medal • Jak napisać doskonały artykuł? Dobry artykuł Tadeusz Walicki, poseł Dumy Rosyjskiej.jpg Tadeusz Walicki (ur. 17 października 1863 w Podgrabowie; zm. 12 czerwca 1919 w Krześlowie) – polski szlachcic, poseł do pierwszej Dumy Państwowej z guberni piotrkowskiej, członek Koła Polskiego. Angażował się w działalność organizacji rolniczych. Od 1900 działał w nowo powstałej Spółce Rolniczej Piotrkowskiej, a od 1902 zasiadał w jej zarządzie. Był także członkiem Towarzystwa Rolniczego Piotrkowskiego – pracował najpierw w Komisji Leśnej. Kao poseł podpisał oświadczenie 27 członków Dumy Państwowej Królestwa Polskiego o stosunkach z Cesarstwem Rosyjskim z dnia 23 kwietnia 1906 roku. Jego aktywność jako posła nie była jednak znacząca. Po zakończeniu kadencji kontynuował pracę w organizacjach ziemiańskich. Pod koniec życia, w okresie I wojny światowej, powołano go na stanowisko prezesa Klubu Polskiego w Piotrkowie. Czytaj więcej…
Inne Dobre Artykuły • Jak pisać w stylu encyklopedycznym? Ilustracja na medal Jak-18 Góraszka 2008 1.JPG Jakowlew Jak-18
Inne Ilustracje na Medal • Jak zilustrować artykuł? Siostrzane projekty Wikipedii Wikiźródła Wikiźródła Wolna biblioteka
Wikisłownik Wikisłownik Wielojęzyczny słownik
Commons Commons Repozytorium mediów
Wikidata Wikidane Repozytorium danych
Wikinews Wikinews Serwis informacyjny
Wikispecies Wikispecies Katalog gatunków
Wikibooks Wikibooks Wolne podręczniki
Wikicytaty Wikicytaty Kolekcja cytatów
Wikivoyage Wikipodróże Informacje turystyczne
Wikiwersytet Wikiwersytet Wolna edukacja
Organizacja i promocja Wikimediów Wikimedia-logo.svg Wikimedia Foundation Ponosi prawną i techniczną odpowiedzialność za Wikipedię.
Wikimediapolska-logo.png Wikimedia Polska Promocja polskich projektów Wikimedia
Wikimedia Community Logo.svg Meta-Wiki Koordynacja projektów Wikimedia
Jeżeli jesteś nowym użytkownikiem Wikipedii, możesz znaleźć pomoc u innych członków społeczności, m.in. u przewodników czy administratorów. Poznaj też inne formy kontaktu z wikipedystami.
Zobacz też: Strona główna z wczoraj • Strona główna na jutro • Dokumentacja
Tę stronę ostatnio edytowano 13 maj 2023, 18:05. Tekst udostępniany na licencji Creative Commons: uznanie autorstwa, na tych samych warunkach, z możliwością obowiązywania dodatkowych ograniczeń. Zobacz szczegółowe informacje o warunkach korzystania.
L....
Ok ???
F...w
Wal grenlandzki
Artykuł
Dyskusja
Czytaj
Edytuj
Edytuj kod źródłowy
Wyświetl historię
Narzędzia
Wal grenlandzki
Balaena mysticetus[1]
Linnaeus, 1758[2]
Ilustracja
Wale grenlandzkie z lotu ptaka
Systematyka
Domena
eukarionty
Królestwo
zwierzęta
Typ
strunowce
Podtyp
kręgowce
Gromada
ssaki
Podgromada
żyworodne
Infragromada
łożyskowce
Rząd
Cetartiodactyla
Podrząd
Whippomorpha
Infrarząd
walenie
Parvordo
fiszbinowce
Rodzina
walowate
Rodzaj
wal
Gatunek
wal grenlandzki
[pokaż]Synonimy
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[13]
Status iucn3.1 LC pl.svg
najmniejszej troski
Zasięg występowania
Mapa występowania
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Wal grenlandzki[14], wieloryb grenlandzki[15] (Balaena mysticetus) – gatunek ssaka łożyskowego z rodziny walowatych (Balaenidae), występujący w morzach arktycznych i subarktycznych. Jedyny współczesny przedstawiciel swego rodzaju. Osiąga do 20 m długości, może ważyć do 100 ton. Znaczną część jego ciała stanowi wielka głowa o wygiętych ustach, kryjących długie do 5 m fiszbiny, których używa do odflitrowywania z wody niewielkiej zdobyczy, jak skorupiaki czy ryby. Nie ma płetwy grzbietowej, a siły napędowej dostarcza mu płetwa ogonowa. Świetnie nurkuje. Rozmnaża się bardzo powoli, ciąża trwa 13–14 miesięcy, a zwykle samica rodzi młode raz na kilka lat. Może żyć blisko półtora wieku. W przeszłości był obiektem intensywnych polowań.
Budowa
Cechą charakterystyczną wala grenlandzkiego jest bardzo wygięty, łukowaty otwór gębowy, tu na rysunku z 1930
Wale grenlandzkie osiągają ogromne rozmiary. Długość ciała samców wynosi około 18 m, samic około 20 m. Masa ciała sięga około 100 ton. Przerastają tym samym innych członków swej rodziny, jako że waleń biskajski czy południowy dorastają 16 m, a waleń japoński przerastać je może o kolejny metr[16]. Ewolucji gigantyzmu u walowatych poświęcono osobne prace naukowe. Wśród przyczyn uwzględniano zmiany klimatyczne, sprzyjające obfitości pokarmu, oraz ochronę przed drapieżnikami[17]. Wydaje się, że gigantyzm wykształcił się niezależnie w liniach wala i walenia. W przeciwieństwie do wcześniejszych wielkich przodków współczesnego walenia wal swoje gigantyczne rozmiary osiągnął później, około 3 milionów lat temu, dzięki zasiedleniu bogatych w pokarm wód arktycznych[18]. Obecnie to właśnie dostępność pokarmu wydaje się czynnikiem ograniczającym dalszy wzrost rozmiarów ciała filtratorów[19].
Podskórna warstwa tłuszczu może być gruba na 42 cm. Izoluje ona zwierzę od zimna pośród lodów Arktyki[16].
Zwierzę to ma masywne, dość okrągłe ciało z olbrzymią głową. Może ona mieć długość jednej trzeciej całego ciała[16], a więc istotnie więcej niż w przypadku innych fiszbinowców[20]. Wieloryby grenlandzkie potrafią głową przebijać lód o grubości nawet 60 cm[21]. Ważący niecałe 3 kg mózg zajmuje od 35 do 41% swojej jamy ciała, resztę zajmuje sieć dziwna. W przeciwieństwie do zębowców wal grenlandzki zachował zmysł węchu. Ma skomplikowanej budowy opuszkę węchową i zachował 51% genów odpowiedzialnych za wykrywanie zapachów[22].
Wielki pysk jest istotnie zakrzywiony[20]. Oczy leżą nad ustami[16]. W tylnej części głowy walowatych znajduje się parzyste nozdrze[20]. Jest ono przedzielone i skierowane nieco bocznie. Wal potrafi wysmarkiwać z niego fontannę wody o kształcie litery V, wysoką na 5 m[16]. Wal tym różni się od walenia, że nie ma na pysku modzelowatości (callosities)[20]. Kości szczękowa i przedszczękowa są długie, towarzyszy im wysoka, wygięta żuchwa. W jamie ustnej znajdują się stanowiące charakterystyczną cechę fiszbinowców fiszbiny, od których bierze się nazwa całej grupy. Są to zbudowane z keratyny zwieszające się po obu stronach podniebienia płyty służące filtracji pokarmu, zastępujące obecne u przodków wielorybów zęby. U walowatych fiszbiny są szczególnie długie, nie dorównują im fiszbiny innych rodzin fiszbinowców, co przekłada się również na wysokość głowy[20]. Wal grenlandzki ma najdłuższe fiszbiny spośród wszystkich fiszbinowców, sięgają one bowiem długości 5 m[16], podczas gdy u walenia mają zazwyczaj 3 m[20]. Liczba ich wynosi między 230 a 360. Kolor mają szary do czarnego, są szczeciniaste[16]. Funkcją ich jest odfiltrowywanie niewielkiej zdobyczy z wody[20].
Płetwy grzbietowej się nie stwierdza[16]. Główną siłą napędową walowatych jest płetwa ogonowa[20], u wala grenlandzkiego bardzo duża, szerokości nawet do 6 m. Dobrze rozwinięte ma on też płetwy z przekształconych przednich kończyn (flippers)[16].
Systematyka
Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz, nadając mu nazwę Balæna Mysticetus. Opis ukazał się w 1758 w jego dziele Systema Naturae[2]. Holotyp pochodził z Morza Grenlandzkiego (oryg. łac. Habitat in Oceano Groenlandico[2])[23]. Holotyp nie istniał fizycznie, Linneusz swój opis oparł na opowieściach wielorybników i innych autorów[24]. Jedyny żyjący współcześnie przedstawiciel rodzaju wal[14] (Balaena)[23][16][25] zawierającego kilka gatunków wymarłych, jak Balaena ricei, Balaena montalionis[18].
Bisconti i inni w 2021 zaprezentowali następujący kladogram[18] (uproszczono):
Protocetidae
Basilosauridae
Mysticeti
Mammalodontidae
Aetiocetidae
Chaeomysticeti
Horopeta umarere
Sitskwayk cornishorum
Eomysticetidae
Balaenomorpha
Thalassotherii (Cetotheriidae, Balaenopteridae, Eschrichtiidae)
Peripolocetus vexillifer
Balaenoidea
Neobalenidae
Balaenidae
Morenocetus parvus
Archaeobalaena dosanko, Antwerpibalaena liberatlas
grupa koronna
Balaena ricei
Balaenella brachyrhynchos
Balaena montalionis
Balaena mysticetus
Balaenula astensis, Balaenula balaenopsis
Eubalaena shinshuensis
Eubalaena ianitrix
Eubalaena japonica
Eubalaena australis, Eubalaena glacialis
Etymologia
Balaena: łac. balaena „wieloryb”, od gr. φαλαινα phalaina „wieloryb”[26].
mysticetus: gr. μυστις mustis, μυστιδος mustidos „wtajemniczona, mistyczka”, od μυστης mustēs „mista, wtajemniczony w misteria”, od μυεω mueō „wtajemniczyć w misteria”, od μυω muō „zamykać oczy”[27]; κητος kētos „wieloryb”[28].
Rozmieszczenie geograficzne
Wal grenlandzki występuje w okołobiegunowych wodach północnego Oceanu Atlantyckiego (północno-wschodnia Kanada–zachodnia Grenlandia i wschodnie Morze Grenlandzkie, Svalbard, Morze Barentsa i Morze Karskie) oraz północny Ocean Spokojny (Morze Beringa–Morze Czukockie–Morze Beauforta i Morze Ochockie)[25].
Tryb życia
Spy hopping
Zwierzę wiedzie powolny, wodny tryb życia. Potrafi jednak uderzać w wodę płetwami, wystawiać głowę ponad powierzchnię (Spy hopping[16], być może wypatrując zagrożeń[20]) czy nawet wyskakiwać swym ciężkim ciałem ponad powierzchnię (breaching). Wal świetnie nurkuje, mimo że woli pozostawać przy powierzchni, zanurzając się najczęściej na głębokość zaledwie 16 m. Istnieją jednak doniesienia o nurkowaniu nawet do 352 m. Ssak potrafi przebywać pod wodą do godziny. Umie pływać pod arktycznym lodem, a nawet rozbijać głową lód cieńszy niż 60 cm. Zimą przebywa w cieplejszych, bardziej południowych rejonach, latem zamieszkuje chłodne. Dziennie potrafi przebyć 200 km. Podczas podróży korzysta z podskórnego tłuszczu zmagazynowanego podczas odżywiania się. W jednym miejscu pozostaje od 3 do 6 tygodni. Czas przebywania danych osobników w konkretnym miejscu zależy od ich płci i wieku[16].
Cykl życiowy
Wal grenlandzki przystępuje do rozrodu zwykle późną zimą i wczesną wiosną, aczkolwiek aktywność seksualną obserwowano u tego gatunku przez cały rok[16]. U walowatych samce konkurują o samice, tworząc grupy, w których wiele samców walczy o dostęp do jednej czy dwu samic[20], u wala zwykle jednej[16]. Występuje też konkurencja nasienia[20].
W następstwie współżycia samica zachodzi w ciążę trwającą od 13 do 14 miesięcy. Poród najczęściej odbywa się wiosną, w maju. Noworodek osiąga od 470 do 500 cm długości. Po roku mierzy już średnio 820 cm. Dojrzałość płciową osiąga, mierząc 12–13 metrów w przypadku płci męskiej i 13–13,5 u samic[16].
Autorów zadziwia długowieczność zwierzęcia[16], aczkolwiek dokładny wiek konkretnego osobnika jest trudny do oceny. W 1980 i w 2007 odłowiono martwe osobniki z tkwiącymi w ciałach resztkami używanej dawno temu broni, wyprodukowanej między 1879 a 1885. Najstarszy znany samiec oceniony został na 145 lat, samica natomiast na 133 lata[20]. Inną metodą używaną do oceny wieku wali jest racemizacja kwasu asparaginowego w siatkówce oka[16]. Jest to stosowana także w archeologii i geochemii metoda szacowania wieku na podstawie pojawia się enancjomeru D kwasu asparaginowego z budującego białka izomeru L[29]. W przypadku waleni wykorzystuje się ją do oceny siatkówki oka[16] z tempem racemizacji określonym dzięki badaniom pęcherzyków jajnikowych bądź fiszbinów[30]. W ten sposób wiek najstarszego samca oszacowano na 145 lat, najstarszej samicy zaś na 88 lat[16].
Ekologia
Siedliskiem wala grenlandzkiego są północne oceany pokryte lodem pakowym, gdzie nie docierają drapieżne orki, natomiast produktywność jest znaczna i pociąga za sobą obfitość zooplanktonu. W lecie zwierzęta te trzymają się często stoków kontynentalnych, podczas gdy jesienią zasiedlają płytsze wody szelfowe[16].
Jak inne fiszbinowce, wal grenlandzki jest filtratorem i jak inne walowate preferuje skim-feeding[20]. Żywić się może na powierzchni wody, w jej kolumnie bądź w okolicach dna. Potrafi ułożyć się bokiem przy powierzchni wody i wciągać zawartość. Może też nurkować po głębiej żyjącą zdobycz, przebywając pod wodą od 5 do 15 min. Niekiedy poluje w grupie liczącej do kilkunastu osobników. Wal grenlandzki konsumuje urozmaicony pokarm, najczęściej jednak spożywa widłonogi Calanus i kryle Euphasiidae. W niektórych zbadanych żołądkach przeważały obunogi Gammaridae i krewetki Mysidae[16].
Zagrożenia i ochrona
W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii LC (ang. least concern „najmniejszej troski”)[13]. Całkowitą liczebność szacuje się na 24000 osobników. Większość z nich należy do populacji zamieszkującej Morza Ochockie, Czukockie i Beringa[16].
W przeszłości głównym zagrożeniem dla gatunku były polowania, rozpoczęte w XVII wieku[16].
W podskórnym tłuszczu gromadzą się zanieczyszczenia, jak polibromowane dietyle, które jednak osiągają wedle badań z Alaski niewielkie stężenie[31].
Uwagi
Niepoprawna późniejsza pisownia Balæna Mysticetus Linnaeus, 1758.
Niepoprawna późniejsza pisownia Hunterius Svedenborgii Lilljeborg, 1867.
Niepoprawna późniejsza pisownia Balæna mysticetus forma Pitlekajensis Malm, 1883.
Przypisy
Balaena mysticetus, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae: secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 75. (łac.).
R. Kerr: The animal kingdom, or zoological system, of the celebrated Sir Charles Linnæus. containing a complete systematic description, arrangement, and nomenclature, of all the known species and varieties of the mammalia, or animals which give suck to their young. Class I, Mammalia. Edinburgh: A. Strahan, and T. Cadell, London, and W. Creech, 1792, s. 356. (ang.).
R.-P. Lesson: Histoire naturelle générale et particulière des mammifères et des oiseaux décoverts depuis 1788 jusqu’a nos jours. Cz. 1: Cétacés. 1828, s. 394, 442. (fr.).
S.D.W.. The mammals of Britain systematically arranged. „The Analyst”. 4, s. 71, 1836. (ang.).
H. Schlegel: Abhandlungen aus dem Gebiete der Zoologie und vergleichenden Anatomie. Leiden: A. Arnz & comp, 1841, s. 36. (niem.).
S. Nilsson: Skandinavisk fauna. Första delen: Däggdjurn. Andra omarbetade upplagan. Lund: C. W. K. Gleerup, 1847, s. 643. (szw.).
W. Lilljeborg. On two subfossil whales discovered in Sweden. „Nova Acta Regiae Societatis Scientiarum Upsaliensis”. Seriei tertiae. 6 (2), s. 35, 1867. (ang.).
J.E. Gray: Catalogue of seals and whales in the British museum. Supplement. London: The Trustees, 1871, s. 44. (ang.).
W.H. Dall: Catalogue of the Cetacea of the North Pacific Ocean. W: Ch.M. Scammon: The marine mammals of the north-western coast of North America described and illustrated together with an account of the American whale-fishery. San Francisco: J.H. Carmany, 1874, s. 305. (ang.).
A.W. Malm. Skelettdelar af hval insamlade under expeditionen med vega 1778–1880. „Bihang till Kongliga Svenska Vetenskampsacademien Handlingar”. 8 (4), s. 37, 1881. (szw.).
É.L. Trouessart: Catalogus mammalium tam viventium quam fossilium. Cz. 3: Quinquennale supplementum anno 1904. Berolini: Friedländer, 1904, s. 787. (łac.).
J.G. Cooke & R. Reeves, Balaena mysticetus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2018 [online], wersja 2022-1 [dostęp 2022-08-21] (ang.).
W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 186. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 409, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
4. Bowhead Whale, s. 212-213 w: B.E. Curry, R.I. Brownell jr., Family Balaenidae (Right and Bowhead Whales), [w:] D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, Handbook of the Mammals of the World, cz. 4 Sea Mammals, Barcelona: Lynx Edicions, 2014, s. 186-213, ISBN 978-84-96553-93-4 (ang.).
Graham J. Slater, Jeremy A. Goldbogen, Nicholas D. Pyenson, Independent evolution of baleen whale gigantism linked to Plio-Pleistocene ocean dynamics, „Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences”, 284 (1855), 2017, s. 20170546 (ang.).
Michelangelo Bisconti, Luca Pellegrino, Giorgio Carnevale, Evolution of gigantism in right and bowhead whales (Cetacea: Mysticeti: Balaenidae), „Biological Journal of the Linnean Society”, 134 (2), 2021, s. 498-524 (ang.).
Goldbogen JA i inni, Why whales are big but not bigger: physiological drivers and ecological limits in the age of ocean giants, „Science”, 366, 2019, s. 1367–1372 (ang.).
B.E. Curry, R.I. Brownell jr., Family Balaenidae (Right and Bowhead Whales), [w:] D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, Handbook of the Mammals of the World, cz. 4 Sea Mammals, Barcelona: Lynx Edicions, 2014, s. 186-213, ISBN 978-84-96553-93-4 (ang.).
WWF – Bowhead Whale
J.G.M. Thewissen i inni, Olfaction and brain size in the bowhead whale (Balaena mysticetus), „Marine Mammal Science”, 27 (2), 2011, s. 282-294, DOI: 10.1111/j.1748-7692.2010.00406.x (ang.).
D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Balaena mysticetus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2022-08-21].
P. Hershkovitz. Catalog of Living Whales. „Bulletin of the United States National Museum”. 246, s. 194, 1966. (ang.).
C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 280. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 131, 1904. (ang.).
Jaeger 1944 ↓, s. 142.
Jaeger 1944 ↓, s. 45.
M.J. Collins, E.R. Waite, A.C.T. Van Duin, Predicting protein decomposition: the case of aspartic–acid racemization kinetics, „Philosophical Transactions of the Royal Society of London. Series B. Biological Sciences”, 354 (1379), 1999, s. 51-64, DOI: 10.1098/rstb.1999.0359, PMID: 10091247, PMCID: PMC1692455 (ang.).
Cheryl Rosa i inni, Age estimates based on aspartic acid racemization for bowhead whales (Balaena mysticetus) harvested in 1998–2000 and the relationship between racemization rate and body temperature, „Marine Mammal Science”, 29 (3), 2013, s. 424-445, DOI: 10.1111/j.1748-7692.2012.00593.x (ang.).
Jennie L. Bolton i inni, Multi-year assessment (2006–2015) of persistent organic pollutant concentrations in blubber and muscle from Western Arctic bowhead whales (Balaena mysticetus), North Slope, Alaska., „Marine Pollution Bulletin”, 151, 2020, s. 110857 (ang.).
Bibliografia
E.C. Jaeger: Source-book of biological names and terms. Wyd. 1. Springfield: Charles C. Thomas, 1944, s. 1-256. (ang.).
Kontrola autorytatywna (takson):GND: 4528843-4J9U: 987007283977505171
Encyklopedia internetowa: Britannica: animal/bowhead-right-whale БРЭ: 2377898 SNL: grønlandshval Catalana: 0162025 DSDE: grønlandshval
Identyfikatory zewnętrzne: BioLib: 20745 EoL: 46559419 EUNIS: 1359 GBIF: 2440330 INaturalist: 74103 ITIS: 180533 NCBI: 27602
Kategorie: Gatunki najmniejszej troskiWalowateGatunki i podgatunki zwierząt nazwane w 1758 roku
Tę stronę ostatnio edytowano 22 lut 2023, 20:14.
Tekst udostępniany na licencji Creative Commons: uznanie autorstwa, na tych samych warunkach, z możliwością obowiązywania dodatkowych ograniczeń. Zobacz szczegółowe informacje o warunkach korzystania.
F...w
Witaj w Wikipedii,
wolnej encyklopedii, którą każdy może redagować.
1 572 153 artykuły, w tym 4777 wyróżnionych
Nauki ścisłe i przyrodnicze • Nauki społeczne i humanistyczne • Technika • Geografia • Historia • Kultura • Społeczeństwo • Sport • Religia • Polska
Więcej portali • Indeks haseł • Przegląd kategorii
Zapraszamy do udziału w akcji Wielkie Wyzwanie Wikipedii 2023!
Czy wiesz…
Z nowych i ostatnio rozbudowanych artykułów w Wikipedii:
IAI Heron 1 in flight 2.JPEGGomphus lividus.jpg
…że izraelskiego drona IAI Heron (na zdjęciu) można wziąć w leasing?
…skąd się wzięły piersi?
…kto odkrył plamkę żółtą?
…gdzie znajduje się najstarsza biblioteka publiczna w obu Amerykach?
…do jakiego rodzaju zaliczano niegdyś ważki Phanogomphus (na zdjęciu)?
…na ile dorosłych osobników szacowana jest populacja łowczyka rudobrewego?
Propozycje do ekspozycji • Jak napisać nowy artykuł?
Wydarzenia
Inwazja Rosji na Ukrainę • Jewgienij Prigożyn
Glenda JacksonGlenda Jackson
Podczas przesłuchania sądowego, odnośnie do federalnego aktu oskarżenia, 45. Prezydent Stanów Zjednoczonych Donald Trump nie przyznał się do winy w żadnym z 37 zarzutów. Zarzuty dotyczyły utrudniania śledztwa i niedbałego obchodzenia się z poufnymi dokumentami (13 czerwca)
W Paryżu zakończyła się 122. edycja turnieju tenisowego French Open rozgrywanego na kortach im. Rolanda Garrosa. W rywalizacji singlowej mężczyzn zwyciężył Serb Novak Đoković, zaś w turnieju kobiet obrończyni tytułu, Polka Iga Świątek (11 czerwca)
Zmarli: Władimir Siedow • Frederic Forrest • Sheldon Harnick • Daniel Ellsberg • Glenda Jackson (na zdjęciu) • James Hardy • Cormac McCarthy • Harvey Glance • Treat Williams • Wiaczesław Zajcew • Silvio Berlusconi • Ted Kaczynski
Więcej…
Rocznice
27 czerwca: imieniny obchodzą m.in.: Cyryl, Maryla i Włodzisława; dzień niepodległości Dżibuti
Okrągłe, pięcioletnie rocznice:
tankowanie w powietrzutankowanie w powietrzuRoger MooreRoger Moore
1358 – powstała Republika Dubrownicka
1838 – urodził się Paul Mauser, niemiecki konstruktor broni strzeleckiej
1863 – na Placu Łukiskim w Wilnie został stracony Zygmunt Sierakowski, dowódca powstańczy na Litwie; ujętego przez Moskali po bitwie pod Birżami skazano 23 czerwca zaocznie na karę śmierci; mimo interwencji brytyjskiego ambasadora Francisa Napiera u ministra wojny Milutina wyrok został konfirmowany przez Murawjowa za zgodą cara Aleksandra II, z zamianą rozstrzelania na powieszenie
1898 – kanadyjski żeglarz Joshua Slocum zakończył swój rejs, podczas którego jako pierwszy człowiek opłynął samotnie cały świat
1923 – przeprowadzono pierwsze w historii tankowanie w powietrzu (z wykorzystaniem dwóch bombowców Airco DH.4 United States Army Air Service (na zdjęciu)
1973 – premiera filmu sensacyjnego Żyj i pozwól umrzeć, w którym brytyjski aktor Roger Moore (wcześniej znany m.in. z serialu telewizyjnego Święty) po raz pierwszy wcielił się w rolę agenta Jamesa Bonda (na fotografii Roger Moore w 1973)
1978 – odbył się start rakiety Sojuz-30 z Mirosławem Hermaszewskim na pokładzie
26 czerwca • Kalendarium dzień po dniu • 28 czerwca
Artykuł na medal
Messerschmitt Me 262A at the National Museum of the USAF.jpg
Lista niemieckich asów myśliwskich z okresu II wojny światowej latających na samolotach odrzutowych – as myśliwski to tytuł przyznawany pilotowi myśliwskiemu, który zestrzelił pięć lub więcej wrogich samolotów w czasie walki powietrznej. W czasie II wojny światowej setki niemieckich pilotów uzyskało ten tytuł, latając na samolotach napędzanych silnikami tłokowymi. Jednak tylko 28 niemieckich pilotów zestrzeliło pięć lub więcej samolotów wroga, latając samolotem napędzanym silnikiem odrzutowym. Pierwszym potwierdzonym przez źródła alianckie zestrzeleniem wrogiego samolotu przez niemieckiego pilota samolotu odrzutowego było zniszczenie rozpoznawczego Mosquito PR XVI z 540 Dywizjonu Royal Air Force przez Leutnanta Joachima Webera 8 sierpnia 1944 roku w okolicach Ohlstadt. Za najlepszego pilota samolotu typu Messerschmitt Me 262 uznaje się Kurta Weltera, który zestrzelił ponad 20 samolotów wroga. Czytaj więcej…
Inne Artykuły na Medal i Listy na Medal • Jak napisać doskonały artykuł?
Dobry artykuł
Tadeusz Walicki, poseł Dumy Rosyjskiej.jpg
Tadeusz Walicki (ur. 17 października 1863 w Podgrabowie; zm. 12 czerwca 1919 w Krześlowie) – polski szlachcic, poseł do pierwszej Dumy Państwowej z guberni piotrkowskiej, członek Koła Polskiego. Angażował się w działalność organizacji rolniczych. Od 1900 działał w nowo powstałej Spółce Rolniczej Piotrkowskiej, a od 1902 zasiadał w jej zarządzie. Był także członkiem Towarzystwa Rolniczego Piotrkowskiego – pracował najpierw w Komisji Leśnej. Kao poseł podpisał oświadczenie 27 członków Dumy Państwowej Królestwa Polskiego o stosunkach z Cesarstwem Rosyjskim z dnia 23 kwietnia 1906 roku. Jego aktywność jako posła nie była jednak znacząca. Po zakończeniu kadencji kontynuował pracę w organizacjach ziemiańskich. Pod koniec życia, w okresie I wojny światowej, powołano go na stanowisko prezesa Klubu Polskiego w Piotrkowie. Czytaj więcej…
Inne Dobre Artykuły • Jak pisać w stylu encyklopedycznym?
Ilustracja na medal
Jak-18 Góraszka 2008 1.JPG
Jakowlew Jak-18
Inne Ilustracje na Medal • Jak zilustrować artykuł?
Siostrzane projekty Wikipedii
Wikiźródła
Wikiźródła
Wolna biblioteka
Wikisłownik
Wikisłownik
Wielojęzyczny słownik
Commons
Commons
Repozytorium mediów
Wikidata
Wikidane
Repozytorium danych
Wikinews
Wikinews
Serwis informacyjny
Wikispecies
Wikispecies
Katalog gatunków
Wikibooks
Wikibooks
Wolne podręczniki
Wikicytaty
Wikicytaty
Kolekcja cytatów
Wikivoyage
Wikipodróże
Informacje turystyczne
Wikiwersytet
Wikiwersytet
Wolna edukacja
Organizacja i promocja Wikimediów
Wikimedia-logo.svg
Wikimedia Foundation
Ponosi prawną i techniczną odpowiedzialność za Wikipedię.
Wikimediapolska-logo.png
Wikimedia Polska
Promocja polskich projektów Wikimedia
Wikimedia Community Logo.svg
Meta-Wiki
Koordynacja projektów Wikimedia
Jeżeli jesteś nowym użytkownikiem Wikipedii, możesz znaleźć pomoc u innych członków społeczności, m.in. u przewodników czy administratorów. Poznaj też inne formy kontaktu z wikipedystami.
Zobacz też: Strona główna z wczoraj • Strona główna na jutro • Dokumentacja
Tę stronę ostatnio edytowano 13 maj 2023, 18:05.
Tekst udostępniany na licencji Creative Commons: uznanie autorstwa, na tych samych warunkach, z możliwością obowiązywania dodatkowych ograniczeń. Zobacz szczegółowe informacje o warunkach korzystania.
IhateFinki
• AUTOR@Plan.Your.Day to cb zablokuja za spamienie na profilu! 😼
F...w
@IhateFinki aha xddd