Świat starych zwyczajów

Przejdźmy kilka dni do przodu, czyli do święta trzech króli! Dawniej tego dnia chodziło się do kościoła aby poświęcić dwie rzeczy; złoto, które następnie przykładało się do szyji oraz żywicę (kadzidło), która służyła do okadzenia domu.

Teraz przejdźmy do lutego, a właściwie jego końcówki- ostatków. Są to ostatnie dni przed wielkim postem trwające od tłustego czwartku do środy popielcowej. W przeciwieństwie do dzisiejszych czasów, wtedy należało zajadać się pysznymi i sytymi potrawami przez cały ten tydzień- nie tylko w czwartek. Do tego te 7 dni, było czasem wielu kuligów, hucznych zabaw wiejskich oraz potańcówek w zamożniejszych dworach.

Jako iż Polska była państwem bardzo katolickim, w czasie Wielkiego Postu starano się unikać okazji do świętowania. Wyjątek robiono dla pierwszego dnia wiosny, kiedy to przez całą wieś niosło się kukłę wykonaną z różnych materiałów oraz słomy, którą zwyczajowo należały podtopić w każdym napotkanym zbiorniku wodnym, a pod koniec dnia spalić. Innym obyczajem obchodzonym tego dnia był "Gaik" polegający na tym, że młodzi chłopcy i dziewczęta chodzili po okolicznych domostwach obdarzeni w różne wstążki, błyskotki czy gałązki sosny.

Przenieśmy się do kolejnego święta w czasie Wielkiego Postu czyli do Niedzieli Palmowej. Święto, chociaż przetrwało do dnia dzisiajszego, to jego wymowa została zdecydowanie skrócona. Wszystko zaczynało się od poświęcenia palmy wykonanej z różnych zbóż i roślin, zazwyczaj rosnących po rzece, aby później, ową ozdobą oklepać każdego domownika mówiąc: “Nie ja biję, palma bije, za tydzień wielki dzień, na 6 noc – Wielkanoc”. Podobnie postępowano że zwierzętami. Po tych obrzędach, palemkę umieszczano w domu (np. Za obraz) I trzymało się przez niemal cały rok, aby chroniła domowników przed piorunami i złymi mocami.

Następnym świętem, które omówimy będzie wcześniej napomniana Wielkanoc. Podobnie tak jak w dzisiejszych czasach, jej obchody zaczynały się w Wielki Czwartek na pamiątkę ustanowienia Eucharystii. Tego dnia w kościele odprawiana była msza, podczas której ksiądz obmywał nogi dwunastu biedakom na znakk otwartości kościoła na wszystkich ludzi. Podobnie czynili magnaci oraz królowie na swoich dworach. Następnego dnia, czyli w Wielki Piątek, organizowana była długa droga krzyżowa w czasie, której odgrywane były różne sceny z Drogi Chrystusa na Kalwarię. Dzień kończono rozpoczęciem nocnej warty wiernych przy symbolicznym grobie Chrystusa, wykonanym zazwyczaj przez cenionych artystów, którzy w ten sposób wyrażali na przestrzeni wieków swoją miłość do ojczyzny. W Sobotę rano gospodynie chodziły do kościoła z dużymi koszami, w których do poświęcenia niosły całe jedzenie, jakie spożywane będzie w gospodarstwie następnego dnia. Natomiast wieczorem Wielkiej Soboty, organizowany był obrzęd poświęcenia wody i ognia. Taką wodą okrapiono później dom na znak pomyślności jego domowników, a popiół rozrzucano na pola w dniu pierwszej orki, aby zbiory były pomyślne. Wielka Niedziela była natomiast dniem podczas, którego odbywał się uroczysty posiłek złożony z poświęconych pokarmów. Mimo iż ten dzień był uznawany za bardzo radosny, nie można było organizować w tym dniu żadnych wesel czy potańcówek, a jedyną dozwoloną formą świętowania było spędzanie czasu z rodziną. Natomiast Piątek Wielkanocny, czyli Śmigus Dyngus poświęcano na oblewaniu swoich znajomych wodą- po dziś dzień nie wiadomo skąd wziął się ten zwyczaj.

Zawędrujemy teraz do do Nocy Kupały- czyli do 21 czerwca kiedy to świętujemy przesilenie letnie. Wieki temu, w ten dzień na terenie całej Polski paliło się zioła, rozpalało się wielkie ogniska wokół których się tańczyło oraz nad nimi skakało, a ponadto w stawach, rzekach oraz jeziorach pływały wianki puszczane zazwyczaj przez niezamężne panny. Wszystkie zabawy organizowane tej nocy miały zapewnić urodzaj świętującym.

Równie hucznie obchodzono przesilenie wiosenne i jesienne- obchodzono wtedy dziady. Całe święto, wzięło się od pogańskich wierzeń, które mówiły że wtedy nawiązanie kontaktu ze zmarłymi jest łatwiejsze niż zwykle. Organizowano więc uczty na, których miały się pożywić duchy przodków, a aby to zrobiły na groby lub specjalnie przygotowane stoły wylewano oraz rozsypywano jedzenie dla owych dusz. W niektórych regionach należało też przygotować miejsce gdzie duchy, miałyby mieć miejsce do umycia oraz ogrzania przy pomocy sauny lub ognia, który według niektórych wersji służył do oświecania im drogi. Innym obrzędem tego dnia, było podpalanie gałęzi, które rzucali przez cały rok ludzie w miejsca gdzie doszło do tragicznej śmierci.

Innym jesiennym świętym obchodzonym szczególnie kiedyś były Andrzejki. W nocy z 29 na 30 listopada organizowane były różne wróżby o charakterze matrymonialnym dla niezamęrznych dziewcząt.

Przenieśmy się teraz do świąt Bożego Narodzenia. W Polsce obchody zaczynało się uroczystą wieczerzą, której początek równoznaczny był z pojawianiem się pierwszej gwiazdki na niebie. Podczas uczty należało jeść tylko postne potrawy, a przy stole powinno zostawić się wolne miejsce dla niespodziewanego gościa, ponieważ tego dnia nie należy odmówić nikomu gościny, a dodatkowo nikt nie może być samotny. W niektórych wsiach praktykowało się także przesąd, mówiący że pierwszą zauważoną obcą osobą tego dnia nie może być kobieta, ponieważ zauważenie jej oznaczać miałoby pechowy następny rok. 25 grudnia był natomiast dniem odpoczynku, a 26 grudnia (czyli w święto świętego Szczepana) obsypywano się wzajemnie różnymi ziarnami.

Na koniec przejdźmy do ostatniego dnia roku, czyli do Sylwestra. Kiedyś w Polsce był to dzień życzliwości w stosunku do innych. Ponadto tego dnia rozdawało się prezenty, oraz składało innym życzenia.